Λαογραφικά του Νοεμβρίου στην Αράχωβα

Του Γιώργου Οικονόμου

Ψάχνοντας τις σημειώσεις μου, ανέσυρα κάποια λαογραφικά στοιχεία που αφορούν στην Αράχωβα για το μήνα Νοέμβριο, που σας παραθέτω εν συντομία.

Ο Νοέμβριος ο ενδέκατος μήνας του χρόνου, αποτελεί το βασικό προάγγελο του χειμώνα. Αποκαλείται τοπικά και "Νουέμβριος" ή "Νουέμβρς". Στο αρχαιοελληνικό αττικό ημερολόγιο ο Νοέμβριος ήταν ο πέμπτος κατά σειρά μήνας και ονομαζόταν «Μαιμακτηρίων» από την εορτή «Μαιμακτήρια». Στα Λατινικά λέγεται και Novam, εξ’ ου και το σημερινό όνομα του.

Έχει αρκετές προσωνυμίες , εξαιτίας των μετεωρολογικών φαινομένων του Νοέμβρη ή των εργασιών των γεωργοκτηνοτρόφων.

Έτσι καλείται:
• Βροχάρης, επειδή είναι ο πλέον βροχερός μήνας ετησίως.
• Μπρουμάρης, εξαιτίας της πάχνης αρκετών πρωινών του Νοεμβρίου.
• Σποριάς ή Σπορίτης, εξαιτίας της σποράς.
• Κρασομηνάς, διότι το μήνα αυτό ανοίγουν τα κρασιά.
• Μεθυστής, επειδή πολλοί δοκιμάζοντας τα κρασιά, μεθούν.
• Σκιγιάτ(η)ς, γιατί η σκιά (νύχτα) υπερέχει σημαντικά της ημέρας.
• Παχνιστής, γιατί παχνίζουν τα ζώα.
• Νιαστής, γιατί γίνονται τα τελευταία οργώματα.
• Ξυλευτής, γιατί κόβουν ξύλα εν’ όψει του χειμώνα.
• Χαμένος, επειδή εξαιτίας των μικρότερων ημερών, μειώνεται συνολικά ο χρόνος εργασίας.
• Ανακατεμένος, λόγω του άστατου καιρού του.

Αντίστοιχα εξαιτίας των γιορτών του Νοεμβρίου, αποκαλείται και Αρχαγγελίτης ή Άγιομηνάς, Αντριάς κλπ.

Να σημειωθεί ότι το ουράνιο σημάδι που κυριαρχεί το Νοέμβριο είναι ο αστερισμός της Πούλιας η οποία ανατέλλει στα τέλη Μαϊου και δύει στα μέσα Νοέμβρη, σηματοδοτώντας αντίστοιχα την αρχή του καλοκαιριού και την έλευση του χειμώνα.

Στις 3 Νοέμβρη γιορτάζεται η ανακομιδή των λειψάνων του Αγίου Γεωργίου, όπου τελείται Όρθρος και Θεία Λειτουργία στον Άι- Γιώργη της Αράχωβας.

Συνήθως από την ημέρα εκείνη ξεκινούσε η σπορά, ενώ άνοιγαν και τα νέα κρασιά.
«Του Άι- Γιώργη, του μεθυστή», έχει επικρατήσει η φράση, διότι εκείνη την ημέρα άνοιγαν τα κρασιά, τα δοκίμαζαν και στη συνέχεια, μεθούσαν.

Στις 8 Νοέμβρη γιορτάζουμε τον Αρχάγγελο Μιχαήλ- Γαβριήλ και η μνήμη τους τιμάται στο μικρό ξωκκλήσι των Ταξιαρχών κάτω απ΄την αγορά της Αράχωβας. Ανήμερα των Ταξιαρχών πιστεύεται, ότι οι Αρχάγγελοι είναι ψυχοπομποί, δηλ. μεταφέρουν τις ψυχές των ανθρώπων στον ουρανό, και ότι οι γράφουν στο τεφτέρι τους, τις ψυχές των ανθρώπων που θα πάρουν μαζί τους.

Στις 11 Νοέμβρη, οι Αραχωβίτες θα προστρέξουν στο ξωκκλήσι του Άι-Μηνά στη δυτική έξοδο της Αράχωβας προς Δελφούς.

Να σημειωθεί ότι στο ξωκκλήσι αυτό σώζεται τμήμα βυζαντινού δαπέδου και ίχνη από τείχος παλαιοχριστιανικής περιόδου.

Έχει προηγηθεί ο κατανυκτικός εσπερινός την παραμονή, καθώς πλήθος Αραχωβιτών προστρέχει στη Χάρη του Αγίου Μηνά. Ο Βοριάς ανασαίνει τον παγερό αγέρα που ενώνεται με τη Θεία Μυσταγωγία. Στο τέλος της Λειτουργίας, ανήμερα, προσφέρονται άρτος, λουκούμι και παραδοσιακό Αραχωβίτικο τσίπουρο.

Ο Άι-Μηνάς μηνάει (παραγγέλει, φανερώνει) του χιονιού να έρθει, στην παράδοσή μας. Επίσης φανερώνει τα χαμένα ζώα και τα προστατεύει απ΄ τους λύκους.

Στις 14 Νοέμβρη είναι του Αγίου Φιλίππου και την επομένη ξεκινά η νηστεία των Χριστουγέννων.

Τις μέρες εκείνες, περί τα μέσα Νοεμβρίου ξεκινά και η συγκομιδή των ελιών. Ήταν οι εποχές που μάζευαν τις ελιές στις «κάδες» για να τις πουλήσουν στο εμπόριο.

Ξεδιάλεγαν στο διαλογέα ή στα χέρια τις χοντρότερες ελιές που θα έβαζαν στις κάδες, μέσα σε νερό και έριχναν αλάτι για να μη χαλάσουν.Σήμερα το εμπόριο της Αραχωβίτικης ελιάς έχει σταματήσει.

Η συγκομιδή της Αραχωβίτικης ελιάς γίνεται με τις βέργες ή τα καλάμια «τ(ι)ναχτόβεργες» οι οποίες είναι μεγάλες σε μήκος για να φτάνουν και τα πιο ψηλά κλαριά του δέντρου, όμως δεν πρέπει να «αντιβεργάνε» δηλ. να ταλαντώνονται.

Στρώνουν δίχτυα, κάτω απ΄ το ελαιόδεντρο, «λιόπανα» και χτυπούν, «τινάζουν» το δέντρο για να πέσει ο καρπός κάτω.

Θέλει όμως κι αυτό την τέχνη του, πρέπει να το χτυπάς από μέσα προς τα έξω κι όχι αντίθετα, γιατί σπάνε οι κορφές « κορφάδες» του δέντρου κι έτσι εμποδίζεται η μελλοντική ανθοφορία του. 

Στη συνέχεια μαζεύεται ο καρπός στα σακιά ή στα τελάρα και μεταφέρεται στο σπίτι για διαλογή απ΄τα φύλλα, κλαδιά, γίνεται διαχωρισμός του ελαιοκάρπου που θα μπει στην κάδη για πώληση και αυτού που θα καταλήξει στο ελαιοτριβείο, για λάδι.

Όπως αναφέραμε ο μήνας αυτός καλείται και ξυλευτής καθόσον αρκετοί Αραχωβίτες ανηφορίζουν προς τον Παρνασσό ή την Κίρφη , κόβοντας ξερά δέντρα ελάτης για τον Αραχωβίτικο βαρύ χειμώνα που θα ακολουθήσει. «Απαχάζει» ο Παρνασσός από τις μηχανές των αλυσοπρίονων, και ακούγεται απ΄άκρη σ’ άκρη, αντικαθιστώντας τα παραδοσιακά μεγάλα χειροκίνητα πριόνια μιας άλλης εποχής…

Τότε που ανέβαιναν με τα μουλάρια απ΄τη νύχτα στο βουνό για να έρθουν πάλι το επόμενο βράδυ, φορτωμένα με τα ξύλα.

Αναμνήσεις…

Στα παλαιότερα χρόνια τέτοιες ημέρες γινόταν και η σπορά, η οποία έπρεπε να είχε ολοκληρωθεί μέχρι και τις 21 Νοεμβρίου.

Η αλματώδης τουριστική ανάπτυξη της Αράχωβας όμως τα επόμενα χρόνια, ατόνησε όλες σχεδόν τις παλιές αγροτικές εργασίες.

Στις 21 Νοεμβρίου εορτάζουμε τα Εισόδια της Θεοτόκου, οπότε και πανηγυρίζει ο Μητροπολιτικός Ναός της Αράχωβας.

Απ΄το πρωί της παραμονής της εορτής , οι γυναίκες της ενορίας, θα φέρουν τα καλύτερα λουλούδια για να στολίσουν την εικόνα της Θεοτόκου, και θα κάνουν όλες τις προετοιμασίες για την πανήγυρη της. 

Την προηγούμενη ημέρα γίνεται Μέγας Εσπερινός και στη συνέχεια πραγματοποιείται η Λιτάνευση της Εικόνας της Θεοτόκου στις γειτονιές της Αράχωβας. Πλήθος κόσμου ακολουθεί την ιερή πομπή με τα λάβαρα, τα εξαπτέρυγα και τα λαμπαδάρια που σηκώνουν τα παιδιά, που προηγούνται της εικόνας.

Ανήμερα της Θεοτόκου, στο τέλος της Θείας Λειτουργίας, θα μοιραστεί άρτος στους πιστούς και θα πουν τα χρόνια πολλά στους «Παναγιώτηδες» και «Μαρίες» που γιορτάζουν.

Το μεσημεριανό τραπέζι των εορταζόντων εκτός του κρέατος θα έχει και Αραχωβίτικους «σαρμάδες», όπως και μπρούσκο κρασί της Αράχωβας.

Τις βραδινές ώρες θα ακολουθήσουν οι επισκέψεις στα σπίτια των «Παναγιώτηδων» για τα χρόνια πολλά, ενώ προσφέρεται το παραδοσιακό Αραχωβίτικο χειροποίητο γλυκό.

«Χρόνια πολλά και του χρόνου να ΄μαστε καλά» οι ευχές θα μας ακολουθούν…

Στις 25 Νοεμβρίου της Αγίας Αικατερίνης γιορτάζει το ομώνυμο ξωκκλήσι ανατολικά της Αράχωβας στα «Μαύρα Λιθάργια». Από εκεί αγναντεύεις απ΄ όλες τις μεριές, είναι κάτω ακριβώς απ΄τον Παρνασσό και όταν αναπνέει ο «Κατεβατός» κάνει αρκετό κρύο.

Τα ξωκκλήσια της Αράχωβας είναι μοναδικά και κάθε ένα απ΄αυτά αποτελεί ένα μοναδικό μικρό πανηγυράκι.

Στις 26 Νοεμβρίου γιορτάζει το ξωκκλήσι του Άι- Στυλιανού στην «Πάνια». Άλλη μια μικρή πανήγυρη σ’ ένα απ΄τα πολλά και γραφικά ξωκκλήσια της Αράχωβας, προς τιμήν του Στύλου και προστάτη της υγείας των αρρώστων Άι- Στυλιανού!

Στις 30 Νοεμβρίου γιορτάζει ο Άγιος Ανδρέας, του «Αγια Αντρεός», όπως λέμε.

"Αντρειεύει ο καιρός, αλλάζει ο καιρός"

Σε όλες τις γιορτές, τηρείται το έθιμο των επισκέψεων για τα « χρόνια πολλά» των εορταζόντων, που ακολουθείται απ΄το κέρασμα με το παραδοσιακό γλυκό.

Κάπως έτσι ολοκληρώνονται τα λαογραφικά έθιμα του Νοεμβρίου στην Αράχωβα, πριν ο λευκός επισκέπτης σκεπάσει τα πάντα στο διάβα του χειμώνα!