[10ο
]
Επιμέλεια : Στάθης Ασημάκης
Επειδή συνηθίζεται στην αρχή του χρόνου οι κάθε
λογής αστρολόγοι “να δίνουν και να
παίρνουν” με τις προβλέψεις τους, ας δούμε λίγα πράγματα περί:
Αρχαίων χρησμών και οιωνών
· Πού
έμαθε τη μαντική τέχνη… ο Απόλλωνας;
Από τον Ομηρικό ύμνο: «Προς Ερμή», μαθαίνουμε ότι υπήρχαν τρεις
σεβάσμιες φτερωτές αδελφές, που είχαν τα κεφάλια τους πασπαλισμένα με
κριθάλευρο και κατοικούσαν στον Παρνασσό, όπου προέλεγαν τα πράγματα στους
ανθρώπους.
Εκεί είχε βρεθεί κάποτε
και ο Απόλλωνας μικρός βόσκοντας τα γελάδια του. Έτσι, είχε την ευκαιρία να
μελετήσει απ’ αυτές τη μαντική τέχνη. Ο ίδιος ο θεός μας πληροφορεί
ότι αυτές οι αδελφές πετώντας κάθε τόσο γεύονταν τις κερήθρες. Μάλιστα,
όταν έτρωγαν φρέσκο μέλι τούς έρχονταν η έμπνευση και η όρεξη να φανερώσουν την
αλήθεια στους ανθρώπους. Όταν όμως δεν εύρισκαν μέλι συνεννοούνταν μεταξύ
τους, σπρώχνοντας η μια την άλλη, και
αράδιαζαν ένα σωρό ψέματα. Αυτές τις δασκάλες χάρισε, αργότερα, ο Απόλλωνας στον
Ερμή, όταν τα βρήκαν μεταξύ τους, αλλά όχι και τη μαντική του τέχνη.
·
Πώς
επέλεξε ο Κροίσος το Μαντείο των Δελφών
για τους χρησμούς του;
Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο (Βιβλίο
Ι «Κλειώ»
παραγρ. 46, 47 και 48):
«Ο
Κροίσος δυο ολόκληρα χρόνια έμεινε άπρακτος μέσα σε μεγάλο
πένθος για το χαμό του παιδιού του. Ύστερα όμως η ηγεμονία του Αστυάγη, γιου
του Κυαξάρη, που την αφάνισε ο Κύρος, γιός του Καμβύση, και τα περσικά
πράγματα, που όλο και πήγαιναν μπροστά, έβαλαν τέλος στο πένθος του και τον
έκαναν να σκεφτεί μήπως μπορούσε, πριν γίνουν μεγάλοι οι Πέρσες, να σταματήσει
τη δύναμή τους πάνω στην αύξησή της. Με
αυτή τη σκέψη στο μυαλό του ζήτησε αμέσως να δοκιμάσει τα ελληνικά μαντεία κι
αυτό που ήταν στη Λιβύη, και έστειλε ανθρώπους του αλλού: Μερικούς να πάνε στους
Δελφούς, κάποιους στις Άβες της Φωκίδας κι άλλους στη Δωδώνη. Μερικοί να
τραβήξουν για το ιερό του Αμφιάραου και του Τροφώνιου και άλλοι για τις
Βραγχίδες της χώρας των Μιλησίων. Αυτά είναι τα ελληνικά μαντεία, όπου ο
Κροίσος έστειλε ανθρώπους, για να πάρει χρησμό. Στη Λιβύη ήταν το ιερό του
Άμμωνα, όπου πήγαν αποσταλμένοι του να ρωτήσουν
για λογαριασμό του.
Ο
λόγος που έστειλε ο Κροίσος ανθρώπους του σ’ αυτά τα μέρη ήταν που ήθελε να
δοκιμάσει τα μαντεία πόσο σοφά ήταν, με την ιδέα πως αν βρεθεί να ξέρουν την
αλήθεια, τότε να έστελνε για δεύτερη φορά και να ρωτήσει, αν έπρεπε να
επιχειρήσει εκστρατεία εναντίον των Περσών.
Να
με ποια εντολή έστελνε τους Λυδούς για τη δοκιμασία αυτή των χρηστηρίων: από
την ημέρα που θα ξεκινούσαν από τις
Σάρδεις, από αυτή λογαριάζοντας του λοιπού τις μέρες, στην εκατοστή να ζητήσουν
χρησμό από τα μαντεία, ρωτώντας τι ακριβώς κάνει τότε ο βασιλιάς των Λυδών, ο Κροίσος, ο γιός του Αλυάττη. Κι
ό,τι μαντεύσει καθένα από τα χρηστήρια, να ζητήσουν να τους το γράψουν και να
το αναφέρουν στον ίδιο.
Τι
μάντεψαν λοιπόν τα χρηστήρια κανείς δεν ξέρει να το πει. Στους Δελφούς, όμως,
ευθύς ως οι Λυδοί μπήκαν στο άδυτο, για να ζητήσουν από το θεό χρησμό και
έκαναν την ερώτησή τους σύμφωνα με την εντολή που είχαν, η Πυθία σε εξάμετρο
λέγει τα ακόλουθα:
“Ξέρω εγώ τον αριθμόν της
άμμου και τα μέτρα της θάλασσας.
Καταλαβαίνω το βουβό και τον ακούω, χωρίς να ομιλεί.
Ήλθε στις αισθήσεις μου οσμή σκληρόδερμης χελώνας,
η οποία βράζει μαζί με
αρνίσια κρέατα σε χάλκινο αγγείο.
Από κάτω είναι χαλκός και
από πάνω πάλι χαλκός. ”
Αυτά
σαν μάντεψε η Πυθία, οι Λυδοί τα κατέγραψαν και ύστερα σηκώθηκαν και έφυγαν για
τις Σάρδεις. Όταν έφτασαν εκεί από τα διάφορα μέρη και οι άλλοι αποσταλμένοι,
φέρνοντας μαζί τους τους χρησμούς, τότε ο Κροίσος άνοιγε ένα προς ένα τα γραπτά
τους και εξέταζε τι έλεγαν. Από τα άλλα κανένα δεν τον σταμάτησε. Ευθύς όμως ως
άκουσε τι έλεγε ο δελφικός χρησμός, αμέσως προσκύνησε και παραδέχτηκε την
αλήθεια του, έτσι πείστηκε πως μόνο αληθινό μαντείο είναι των Δελφών, αφού αυτό
του βρήκε, τι έκανε. Γιατί σαν σκόρπισε ο Κροίσος στα διάφορα μαντεία τους
ανθρώπους του για να ρωτήσει το θεό, φύλαξε την ορισμένη μέρα και να τι
μηχανεύτηκε. Σκέφτηκε πράγμα, που ήταν αδύνατο να το βρει κανείς και να το βάλει ο νους του: έκοψε σε κομμάτια
μια χελώνα και ένα αρνί και τα έβαλε ο ίδιος να βράσουν μαζί σε χάλκινο λεβέτι
που το αποσκέπασε με χάλκινο καπάκι.»
· Πώς “βαπτίστηκε”
ο Πυθαγόρας;
Στην αρχαιότητα έλεγαν ότι, όταν ο Μνήμαρχος ο Σάμιος, βρισκόταν στους Δελφούς για εμπορικούς
λόγους με τη γυναίκα του, η οποία δεν
γνώριζε ακόμη ότι ήταν έγκυος, ζήτησε χρησμό για τον απόπλου του προς τη Συρία.
Η Πυθία του είπε ότι θα ευφρανθεί η ψυχή
του και θα κερδίσει χρήματα, αλλά και ότι η γυναίκα του εγκυμονεί και θα γεννήσει παιδί, που θα διαφέρει σε ομορφιά
και σε σοφία από τους μέχρι τότε ανθρώπους, ένα παιδί που θα ωφελήσει πολύ το
ανθρώπινο γένος σε όλο τον κόσμο.
Τότε, ο Μνήμαρχος μετονόμασε τη γυναίκα του
από Παρθενίδα σε Πυθαΐδα,
και όταν αυτή γέννησε με το καλό το γιό του στη Σιδώνα της Φοινίκης, τον ονόμασε Πυθαγόρα,
καθώς η γέννησή του προφητεύθηκε από τον Πύθιο Απόλλωνα.
***
Σήμερα, τι μπορούμε να σκεφτούμε για όλα
αυτά τα σημάδια και τους οιωνούς; Μπορεί να έχουν κάποια βάση ή είναι, σύμφωνα
με τους ορθολογιστές, απλές συμπτώσεις, που ορισμένοι επιτήδειοι τις
εκμεταλλεύονται σε βάρος αφελών ανθρώπων;
Επειδή υπάρχει διαρκής αναφορά όχι μόνο
στην ελληνική αλλά και στην παγκόσμια ιστορία, εδώ και χιλιάδες χρόνια, αξίζει
να τα έχουμε υπόψη μας και βεβαίως θα πρέπει να τα τοποθετούμε σε σωστή βάση,
ώστε να μην παρεμποδίζουν την καθημερινή δράση μας και γινόμαστε μοιρολάτρες.
Σίγουρα, το σχέδιο του Θεού δεν μπορεί ποτέ
να το γνωρίσει και πολύ περισσότερο να το ματαιώσει ο άνθρωπος, είτε αφορά τις
κοινωνίες είτε αφορά τον κάθε ένα προσωπικά. Μήπως όμως, ορισμένες φορές, όταν
το Σύμπαν “συνωμοτεί” στο να συμβεί
κάτι, αφήνονται πρόδρομα σημάδια (οιωνοί);
Ας πάρουμε για παράδειγμα τον
Πελοποννησιακό πόλεμο. Είναι μια κορυφαία στιγμή της παγκόσμιας ιστορίας, γιατί
αυτός ο πόλεμος έκρινε την τύχη και την πορεία όχι μόνο της αρχαίας Αθήνας,
αλλά και ολόκληρης της αρχαίας Ελλάδας, καθώς και της Ανατολής (μέσω της
εμφάνισης και των κατακτήσεων του μεγάλου Αλεξάνδρου).
Κρίσιμη καμπή για την πορεία αυτού του
Πολέμου ήταν, ως γνωστόν, η Σικελική εκστρατεία των Αθηναίων, που ενταφίασε τη
δύναμή τους και ήταν πλέον θέμα χρόνου η ολοκληρωτική κάμψη τους απέναντι στους
αντιπάλους τους. Η εν λόγω εκστρατεία είχε
φαίνεται και αυτή τα πρόδρομα σημάδια της ή αλλιώς τις…συμπτώσεις της πριν
ακόμα ξεκινήσει η εξέλιξή της.
Ας επικαλεστούμε εδώ τα λόγια του Πλούταρχου που είχε υπόψη του όλες τις αρχαίες πηγές,
αναφορικά με αυτό το θέμα. Λέει λοιπόν ότι ο πρώτος οιωνός, σύμφωνα με τον Ξέναρχο, ήταν ο ίδιος ο αρχηγός της εκστρατείας Νικίας που, με το όνομά του ομόρριζο με τη νίκη, αντέδρασε
σθεναρά στην προετοιμασία και υλοποίηση της εκστρατείας αυτής. Παρόλα αυτά,
βεβαίως, υπακούοντας στο πατριωτικό του καθήκον δεν απέφυγε τη συμμετοχή του.
Δηλαδή με άλλα λόγια η ίδια η νίκη των Αθηναίων δεν ήθελε τη…νίκη της.
Ο δεύτερος οιωνός ήταν ο ακρωτηριασμός
ενός μεγάλου αριθμού ερμαϊκών στηλών (αποκοπή των προσώπων του θεού Ερμή) την
παραμονή της έναρξης της Σικελικής εκστρατείας. Θεωρήθηκε από τους Αθηναίους ως
μεγάλη ασέβεια προς τους θεούς και ως
μεγάλη κακοσημαδιά. Η απάντηση του θεού Ερμή ήρθε μέσα από τον αρχηγό των Συρακουσίων
Ερμοκράτη γιού
του Έρμωνα,
που συνέτριψε ολοκληρωτικά (με τη βοήθεια του βεβαίως του Σπαρτιάτη Γύλιππου)
τους Αθηναίους στη Σικελία.
Επειδή ένας χρησμός έλεγε να φέρουν στην
πόλη της Αθήνας από τις Κλαζομενές την ιέρεια της Αθηνάς, έστειλαν και την
έφεραν. Το όνομά της όμως ήταν… Ησυχία! Δηλαδή, η πολιούχος Αθηνά συμβούλευε την πόλη της
να κάτσει ήσυχα εκείνη την εποχή.
Σημαντική ήταν και η σύμπτωση του απόπλου
του Αθηναϊκού στόλου για τη Σικελία με το γιορτασμό των Αδωνίων.
Στη γιορτή αυτή εκτίθονταν σε πολλά σημεία της πόλης ομοιώματα του Άδωνι και
γίνονταν ταφές του και ακούγονταν συνεχή μοιρολόγια των γυναικών, έτσι που όσοι
πίστευαν σε τέτοιες δοξασίες (οιωνούς) δυσφορούσαν και φοβούνταν σχετικά με την
έκβαση της Σικελικής εκστρατείας.
Σύμφωνα με τον Πλούταρχο λεγόταν ότι οι
Δελφιώτες είχαν παρατηρήσει την περίοδο
εκείνη ότι το χρυσό Παλλάδιο, αφιέρωμα της Αθήνας στο μαντείο, το τσιμπούσαν
για πολλές μέρες τα κοράκια που πετούσαν από πάνω του και έτρωγαν το χρυσό
καρπό του φοίνικα και τον έριχναν κάτω. Οι Αθηναίοι όμως δεν έδωσαν σημασία,
διότι πίστευαν ότι οι Δελφιώτες είχαν εξαγορασθεί από τους Συρακουσίους.
Ο αστρολόγος-αστρονόμος Μέτωνας βλέποντας τα δικά του σημάδια, επειδή τρόμαξε με τη
μελλοντική έκβαση της εκστρατείας υποκρίθηκε τον τρελό, έκαψε το σπίτι του και
συντετριμμένος παρακαλούσε τους πολίτες, ύστερα από τόσο μεγάλη συμφορά να
απαλλάξουν από την εκστρατεία το γιο του που είχε επιστρατευθεί για να πλεύσει τριήραρχος τη Σικελία.
Βεβαίως, υπήρξε και ένας άλλος αισιόδοξος
χρησμός που έλεγε ότι οι Αθηναίοι θα συλλάβουν όλους τους Συρακουσίους, μόνο
που αυτός επαληθεύτηκε με απρόσμενο τρόπο. Συγκεκριμένα, όταν ο Αλκιβιάδης ήταν
στη Σικελία και δεν είχε ακόμα ανακληθεί από τους Αθηναίους, πενήντα αθηναϊκά
πλοία παρατάχθηκαν ανοικτά του λιμανιού
των Συρακουσών και δέκα μπήκαν ορμητικά μέσα στο λιμάνι καλώντας τους
Λεοντίνους με κήρυκα να γυρίσουν στην πόλη τους. Αυτά λοιπόν τα δέκα πλοία συνέλαβαν
ένα εχθρικό πλοίο, που μετέφερε σανίδια πάνω στα οποία είχαν καταγραφεί όλοι οι
Συρακούσιοι κατά φυλές. Τα σανίδια αυτά τα είχαν στο Ιερό του Ολυμπίου Διός και
τα μετέφεραν, προκειμένου να ελέγξουν οι άρχοντες των Συρακουσών και να
συντάξουν τους καταλόγους των
στρατευσίμων τους. Όταν λοιπόν πιάστηκαν και παραδόθηκαν στους Αθηναίους
στρατηγούς, οι μάντεις που συνόδευαν την εκστρατεία στενοχωρήθηκαν πολύ, διότι
θεώρησαν ότι ο μόνος αισιόδοξος χρησμός που υπήρχε για τους Αθηναίους επαληθεύτηκε με αυτό τον ασύμφορο για αυτούς
τρόπο.
Τώρα, ας δούμε και το σημάδι που
πιστεύτηκε και οδήγησε σε αδράνεια τον Νικία με αποτέλεσμα τον αφανισμό των
Αθηναίων. Ο Πλούταρχος γράφει σχετικά τα εξής διαφωτιστικά:
«Και όταν ετοιμάστηκαν όλα αυτά (για
απόπλου και διαφυγή) καθώς δεν τους επιτηρούσε κανένας από τους εχθρούς, γιατί
δεν το περίμεναν (να φύγουν), σημειώθηκε έκλειψη σελήνης τη νύχτα και τρόμαξε
(αυτό το φαινόμενο) πολύ το Νικία και όσους από τους άλλους είχαν φοβίες σε
τέτοια πράγματα από άγνοια ή δεισιδαιμονία. Γιατί τη συσκότιση του Ήλιου… την
κατανοούσαν κατά κάποιο τρόπο και οι πολλοί ότι προκαλούνταν από τη Σελήνη. Η
ίδια όμως η Σελήνη με τι συναντάται και πώς χάνει ξαφνικά το φως από πανσέληνο
και φωτίζει με κάθε είδους χρώματα δεν ήταν εύκολο να το καταλάβουν, αλλά το
θεωρούσαν αλλόκοτο και σημάδι από το Θεό, για κάποιες συμφορές και για μεγάλα
πράγματα. …
Γιατί το σημάδι, όπως γράφει ο Φιλόχορος,
δεν ήταν κακό σχετικά με την αναχώρησή τους, αλλά αντίθετα πολύ καλό, γιατί οι
πράξεις που γίνονται υπό το κράτος του φόβου απαιτούν συγκάλυψη, ενώ το φως
είναι γι’ αυτές επικίνδυνο, αφού εξάλλου στα φαινόμενα τα σχετικά με τον Ήλιο
και τη Σελήνη έπαιρναν προστατευτικά μέτρα για τρεις μέρες… ο Νικίας όμως
έπεισε το στράτευμα να περιμένουν τον άλλο κύκλο της Σελήνης, λες και δεν την
είδε αμέσως να έχει ξεπροβάλλει καθαρή, όταν βγήκε από το σκιερό μέρος που το
κάλυπτε η γη.» Δεν επρόκειτο, δηλαδή εδώ για λάθος του Νικία
που πίστεψε ως οιωνό ένα φυσικό φαινόμενο, αλλά μάλλον για λάθος…γνωμάτευση των
μάντεων του Νικία!
Τέλος, είναι πολύ ενδιαφέρον να μάθουμε
το πώς πληροφορήθηκαν οι Αθηναίοι το νέο της καταστροφής τους στη Σικελία. Ας
δούμε τη σχετική περιγραφή του Πλούταρχου:
«Για τους Αθηναίους λένε ότι η συμφορά
δεν έγινε πειστική εξαιτίας του ανθρώπου που έφερε την είδηση. Γιατί, όπως
φαίνεται, κάποιος ξένος που έφτασε στον Πειραιά και πήγε να κουρευτεί σ’ ένα
κουρείο έκανε λόγο για τα γεγονότα νομίζοντας ότι οι Αθηναίοι ήδη το είχαν
πληροφορηθεί. Και μόλις το άκουσε ο κουρέας, πριν το μάθουν οι άλλοι, έσπευσε
βιαστικά στην Αθήνα και, αφού συνάντησε τους άρχοντες, αμέσως διέδωσε τα κακά
μαντάτα στην αγορά. Και καθώς εύλογα προκλήθηκε μεγάλη ταραχή, επειδή τον
θεώρησαν ότι είναι μυθοπλάστης και αναστάτωσε την πόλη, τον έδεσαν στον τροχό
και τον υπέβαλαν σε βασανιστήρια για αρκετό καιρό μέχρι που έφτασαν αυτοί που
τους ανήγγειλαν πως είχε συμβεί το κακό.»
Έτσι, η Σικελική εκστρατεία άρχισε με την
κοπή των προσώπων των κεφαλών του Ερμή (προστάτη του εμπορίου και των
αγγελιοφόρων) και το νέο της καταστροφής μεταδόθηκε μέσα από κούρεμα κεφαλής
ενός ξένου που έπαιξε το ρόλο του αγγελιοφόρου. Ο θεός Ερμής λοιπόν είχε πάρει
την εκδίκησή του, για την προσβολή που του είχαν κάνει οι Αθηναίοι...
Όσον αφορά τη διάρκεια ολόκληρου του
Πελοποννησιακού πολέμου, σύμφωνα με τον
Πλούταρχο, κάποιοι έλεγαν: «Τρίς ἐννέα ἔτη διαπεπολεμηθῆναι πέπρωται τόν
πόλεμον» = «Είναι γραμμένο ο πόλεμος να κρατήσει εικοσιεπτά χρόνια ».
Αν η εκτίμηση αυτή, όντως, δεν είχε
κυκλοφορήσει μετά… το τέλος του πολέμου, θα μπορούσε να θεωρηθεί σημαντική,
διότι πράγματι ο Πελοποννησιακός πόλεμος μπορεί να διαιρεθεί σε τρεις
περιόδους, διάρκειας εννέα (9) ετών η κάθε μια, που τις σηματοδοτούν τα
παρακάτω γεγονότα :
Α΄ περίοδος. Ξεκίνησε με την εισβολή των σπαρτιατικών δυνάμεων υπό την
αρχηγία του βασιλιά Αρχίδαμου, στην Αττική την άνοιξη του 431 π.Χ. και τελείωσε ουσιαστικά με το θάνατο των
αρχηγών των Αθηναίων και Σπαρτιατών, αντίστοιχα
Κλέωνα και Βρασίδα, το θέρος του 422 π.Χ. , δηλαδή μετά την συμπλήρωση
εννέα (9) ετών.
Β΄ περίοδος. Ουσιαστικά ξεκίνησε μετά το θάνατο των
παραπάνω αντίπαλων αρχηγών το θέρος του 422 π.Χ. (που είχε ως τελικό αποτέλεσμα
την υπογραφή της Νίκειας ειρήνης το 421 π.Χ.) και έληξε με την ολοκληρωτική
καταστροφή του Αθηναϊκού εκστρατευτικού σώματος
στη Σικελία και την οχύρωση της Δεκέλειας το 413 π.Χ. δηλαδή μετά τη
συμπλήρωση εννέα (9) πάλι ετών.
Γ΄ περίοδος. Ουσιαστικά άρχισε το 413 π.Χ. μετά την
σικελική καταστροφή των Αθηναίων και την
οχύρωση της Δεκέλειας από τους Σπαρτιάτες και έληξε το 404 π.Χ. μετά τον από
ξηράς και από θάλασσας αποκλεισμό της Αττικής από τους Σπαρτιάτες και την εν
συνεχεία υπογραφή οριστικής ειρήνης μεταξύ των νικητών Σπαρτιατών και ηττημένων
Αθηναίων. Και αυτή η περίοδος του πολέμου κράτησε πάλι εννέα (9) χρόνια.
Εάν πράγματι υπήρξαν οι προαναφερθείσες συμπτώσεις
και δεν ήταν μεταγενέστερα εφευρήματα, θα
μπορούσαν άραγε να θεωρηθούν τυχαίες ή
όχι;