Γεώργιος Θεμιστοκλή Χαρίτος, γεωπόνος Ένας ευπατρίδης Αραχοβίτης και σπουδαίος μελετητής του στρατάρχη της Ρούμελης, Γεωργίου Καραϊσκάκη

 

του Στάθη Ασημάκη

 Το παρόν δεν αποτελεί κάποια μελέτη για τον συγγραφέα Γεώργιο Θεμιστοκλή Χαρίτο, αλλά μια σύντομη παρουσίασή του, από τον φιλόξενο ιστότοπο: «Ιστορικά του Παρνασσού», η οποία προέκυψε τυχαία, όπως θα αναφέρω παρακάτω.

Σκοπό έχει να κεντρίσει το ενδιαφέρον, κυρίως, των νέων του χωριού μας, για να ερευνήσουν εκτενέστερα τη ζωή τού εκλεκτού αυτού συντοπίτη μας και κυρίως, το σπουδαίο έργο που μας άφησε, αναφορικά με τη ζωή του στρατάρχη Γ. Καραϊσκάκη και τη λαμπρή νίκη του στη Μάχη της Αράχοβας, το Νοέμβρη του 1826, εναντίον των Τούρκων.

Το γεγονός αυτό θα αποτελέσει, επίσης, και μια ευκαιρία για ουσιαστική γιορταστική μέθεξη και βαθύτατο ιστορικό αναστοχασμό για το 1821, παρότι η αυλαία των επίσημων εορτών για τα  διακόσια (200)  της Ελληνικής Επανάστασης τυπικά έκλεισε.

***

Ο Γ. Θ. Χαρίτος γεννήθηκε στην Αράχοβα το 1920 από σχετικά ευκατάστατη οικογένεια - ο παππούς του, εκ πατρός, ήταν παππάς στο χωριό μας.

Σπούδασε γεωπόνος στη Γεωπονική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και πήρε το πτυχίο του με διάκριση, καθώς η πτυχιακή του εργασία (ογκώδης, χιλίων (1.000) περίπου σελίδων [!]), με θέμα τη γεωργοκτηνοτροφία της Αράχοβας (αγροτικές καλλιέργειες, υδατικό δυναμικό, εδαφολογικά στοιχεία, λιβαδικές εκτάσεις, κλιματικές συνθήκες, πληθυσμιακά στοιχεία, απασχόληση, παραγωγή, ζωικό κεφάλαιο κ.λπ.) υπήρξε πρωτότυπη στον τρόπο έρευνας, πλούσια σε στοιχεία, με σαφή και ορθά επιστημονικά συμπεράσματα, δομημένη με εξαιρετικά επιμελή τρόπο.

Ο γράφων, είχε την τύχη να γνωρίσει τον συγγραφέα από κοντά, όταν αυτός βρισκόταν στα τελευταία  χρόνια της ζωής του, και να τον επισκεφτεί κάποιες φορές στο σπίτι του, στην περιοχή του Γκύζη. Ήταν πάντα ακούραστος και δημιουργικός, με πολλή διάθεση να συζητήσει, με εφηβικό πάθος, για τις ερευνητικές του προσπάθειες και σχέδιά του.

Όπως, κάποια στιγμή, μου εκμυστηρεύτηκε, η παραπάνω πτυχιακή του εργασία τού άνοιξε «πόρτες» για να προσληφθεί, αμέσως μετά την αποφοίτησή του από το Πανεπιστήμιο, στην Αγροτική Τράπεζα Ελλάδος, όπου σταδιοδρόμησε ευδοκίμως, λαμβάνοντας διευθυντική θέση.

Μπορούμε, πάντως,  να πούμε ότι η εξαιρετική του δουλειά στην πτυχιακή του εργασία υπήρξε οιονεί προτύπωση των σημαντικών ιστορικών ερευνών του, που άρχισαν ευθύς αμέσως μετά την αφυπηρέτησή του από την Αγροτική Τράπεζα και ξεδιπλώθηκαν μέσα σε μια περίπου εικοσαετία.

Η αγάπη του για τη γενέτειρά του, Αράχοβα, ήταν μεγάλη. Υπήρξε δραστήριο μέλος του «Συλλόγου των εν Αθήναις & Πειραεί Αραχωβιτών» και αρθρογραφούσε στο εκλεκτό περιοδικό «η Αράχωβα». Ανέβαινε τακτικά στο χωριό μας τα καλοκαίρια και τις γιορτές, κυρίως αυτές του Πάσχα. Ήταν θεοσεβούμενος άνθρωπος και οσάκις εκκλησιαζόταν στην «Παναγία», την ενορία του, ανέβαινε στο ψαλτήρι και συνόδευε τον δεξιό ψάλτη του ναού.

Πέθανε στην Αθήνα, σε βαθύ γήρας, το Φλεβάρη του 2010.

Τον θυμάμαι πάντα σοβαρό, όχι σοβαροφανή, ήρεμο, ευγενέστατο  και καλοντυμένο, με την κλασική  ρεπούμπλικα. Με την παρουσία του στο χωριό μας και τη συναναστροφή του με τους συντοπίτες του σίγουρα είχε κάτι σημαντικό να πει, κάτι χρήσιμο να επισημάνει, καθόσον η ματιά του οξύτατη και ο λόγος του καίριος.

Όταν πέρασαν τα χρόνια και βγήκε στη σύνταξη, δεν αποσύρθηκε στον καναπέ του σπιτιού του και δεν βάλτωσε μέσα στην ανία της αφυπηρέτησης^. αντίθετα, έβαλε πλώρη για νέο και ενδιαφέρον στάδιο, αυτό της μελέτης και έρευνας, αναφορικά με τη ζωή και τη δράση του μέγιστου αγωνιστή της Ελληνικής Επανάστασης, Γεωργίου Καραϊσκάκη.

Τον ήρωα αυτόν θαύμαζε απεριόριστα, και η Μάχη της Αράχοβας, το 1826, πάντα τον συγκινούσε ιδιαίτερα, καθόσον μάλιστα κάποιος συγγενής του είχε παίξει ρόλο κλειδί στην έγκαιρη πληροφόρηση του Γ. Καραϊσκάκη, για την άφιξη των Τουρκαλβανών στο μοναστήρι της Αγιαρσαλής και για τα σχέδιά τους να διαβούν την Αράχοβα, προκειμένου να λύσουν την πολιορκία του Κάστρου της Άμφισσας.

Αποτέλεσμα αυτής της πολύμοχθης, επίπονης και πολυετούς έρευνάς του ήταν  η έκδοση, μεταξύ των ετών 1991 και 2009, των παρακάτω έργων του:

1.     «Η Αράχωβα της Βοιωτίας στον αγώνα του 1821», Αθήνα 1991.

2.     «Η μάχη της Αράχωβας υπό τον στρατάρχη Γ. Καραϊσκάκη και οι συντελεστές της (18-24 Νοεμβρίου 1826)», μεγάλου σχήματος, σελίδες 796, Αθήνα 1994, και δεύτερη έκδοση το 2001.

3.      «Ο θάνατος του Γεωργίου Καραϊσκάκη. Μια νεότερη ανακάλυψις», Αθήνα 2002.

4.     «Το ήθος και ο χαρακτήρας του Γεωργίου Καραϊσκάκη», Αθήνα 2007.

5.     «Αρχείο στρατηγού Γ. Καραϊσκάκη (1821-1835)», σελίδες 684, Αθήνα 2009.

Όλα τα βιβλία του τα υπέγραφε ως Γεώργιος  Θεμ. Χαρίτος, Γεωπόνος.

***

Για να κατανοήσει ο αναγνώστης την αξία του συγγραφικού του έργου, αρκεί να αναφέρουμε ότι για το σπουδαίο, μοναδικό στη σύλληψη, βιβλίο του: «Η μάχη της Αράχωβας υπό τον στρατάρχη Γ. Καραϊσκάκη και οι συντελεστές της (18 - 24 Νοεμβρίου 1826)», ο συγγραφέας χρειάστηκε να ερευνήσει σε πολλές ελληνικές βιβλιοθήκες και σε διάφορα αρχεία του ελληνικού επαναστατικού αγώνα (π.χ. Αρχείο Γιάννη Βλαχογιάννη) επί δώδεκα (12) συναπτά έτη!

Ανακάλυψε, ερεύνησε μεθοδικά, διάβασε  και αποδελτίωσε, αμέτρητα ιστορικά ντοκουμέντα. Για παράδειγμα, μόνο στο Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Βιβλιοθήκης διέτρεξε και ανέσυρε, κάτω από δύσκολες και κάποιες φορές ανθυγιεινές  συνθήκες, κατά δήλωσή του, στοιβαγμένα 61.800 έγγραφα και 30.000 φακέλους αγωνιστών(!) αποσπώντας το θαυμασμό των αρμόδιων υπαλλήλων της Εθνικής Βιβλιοθήκης, οι οποίοι του παρείχαν κάθε δυνατή διευκόλυνση.

Το έργο του έχει μεγάλη αξία, διότι ειδικά τα βιβλία του: «Η μάχη της Αράχωβας υπό τον στρατάρχη Γ. Καραϊσκάκη και οι συντελεστές της (18-24 Νοεμβρίου 1826)», και «Αρχείο στρατηγού Γ. Καραϊσκάκη (1821-1835)», συνιστούν πρωτογενή - βασική ιστορική έρευνα, η οποία μπορεί να προσφέρει πολύτιμο υλικό σε όσους ιστορικούς αποφασίσουν να στρέψουν το ενδιαφέρον τους στη ζωή και τη δράση του ασύγκριτου πολέμαρχου Γ. Καραϊσκάκη.

***

Ο Γ.Θ.Χαρίτος δεν έμεινε μόνο στην έρευνα και τη συγγραφή. Άρχισε να ενεργεί, άοκνα, προκειμένου να στηθεί ανδριάντας του ασύγκριτου ήρωα πάνω σε κενοτάφιο, στη θέση όπου έλαβε χώρα η περίφημη Μάχη της Αράχοβας, το 1826, δηλαδή στη θέση Μουστάμπεη.

Κινητοποίησε την τότε Δημοτική Αρχή Αράχωβας, ήλθε σε επαφή με γλύπτες, συζήτησε σχέδια και εικαστικές λύσεις, αλλά το βαθύ γήρας και στη συνέχεια ο θάνατός του σταμάτησε, δυστυχώς, αυτή του την προσπάθεια.

Είναι πια καιρός, οι σημερινοί δημοτικοί άρχοντες της Αράχοβας να δραστηριοποιηθούν πάλι και να πιάσουν την άκρη αυτού του νήματος από την αρχή, ώστε σύντομα ο Δήμος Διστόμου - Αράχωβας - Αντίκυρας, αυτό το όνειρο - όραμα του συγγραφέα μας να το κάνει επιτέλους πράξη.

Το οφείλουμε πρωτίστως στο μέγιστο Έλληνα ήρωα, καθώς και στην άοκνη προσπάθεια του ευπατρίδη συντοπίτη μας, συγγραφέα Γ.Θ.Χαρίτου, ώστε να γίνει ευρύτερα  γνωστό το έργο του Γ. Καραϊσκάκη.

Επίσης, ο Γ.Θ.Χαρίτος συνέλαβε την ιδέα να δημιουργηθεί στο νεοσύστατο Λαογραφικό Μουσείο Αράχωβας, σε ξεχωριστή θέση, ένα τοπογραφικό ανάγλυφο της Αράχοβας και της ευρύτερης περιοχής, όπου με τη βοήθεια ειδικών εφφέ (εικόνας και ήχου) να εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια των επισκεπτών του Μουσείου η αναπαράσταση της Μάχης της Αράχοβας, το 1826.

Μάλιστα, ο συγγραφέας συνέγραψε σύντομο, αλλά κατατοπιστικό, σενάριο της εν λόγω μάχης, το οποίο παραθέτουμε στη συνέχεια. Αντίγραφο του υπόψη σεναρίου είχε την καλοσύνη να μου στείλει, πρόσφατα, ο εκλεκτός συμπατριώτης μας κ. Λουκάς Αντ. Μπακάλης (συνταξιούχος εκπαιδευτικός, εξαίρετος Φιλόλογος - Λυκειάρχης), τον οποίο ευχαριστώ θερμά και ομολογώ ότι σε δική του προτροπή οφείλεται η δημιουργία του παρόντος άρθρου.

Πριν παραθέσουμε το κείμενο του εν λόγω σεναρίου, θεωρούμε σκόπιμο να προτείνουμε, από αυτήν εδώ τη θέση, όπως τα σχολεία της Αράχοβας ασχοληθούν με τη ζωή και το έργο του εκλεκτού  συμπατριώτης μας συγγραφέα, Γ. Θ. Χαρίτου, όπου μέσα από τις έρευνές του θα μάθουν σίγουρα και υπεύθυνα σημαντικά πράγματα για τον Γεώργιο Καραϊσκάκη και την περίφημη νίκη του.

Έτσι, θα συνειδητοποιήσουν οι νέοι μας ότι σ’ αυτόν εδώ τον τόπο δεν είναι μόνον τα σαλέ, τα σκί, η διασκέδαση και το ξενύχτι που προσφέρονται στους πολυπληθείς επισκέπτες μας, αλλά επίσης, επειδή στον ίδιο αυτό τόπο γράφτηκαν ένδοξες σελίδες της ελληνικής ιστορίας και η αδάμαστη ελληνική ψυχή στεφανώθηκε εδώ με αμάραντο στεφάνι, επομένως, εδώ θα μπορούν να βιώνουν, όσοι καταφτάνουν στην περιοχή μας,  την ύπαρξη και άλλων, ανώτερων αυτή τη φορά «προϊόντων», ιστορικο-πολιτιστικών αγαθών.

Πράγματι, μέσα από την αναπαράσταση της Μάχης της Αράχοβας στο Λαογραφικό Μουσείο  και σε συνδυασμό με άλλα  ιστορικά τοπόσημα της περιοχής μας, θα μπορούν, όσοι από τους επισκέπτες μας το επιθυμούν, να μαθαίνουν ότι αυτό εδώ το μέρος αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές ιστορικές κοιτίδες της πατρίδας μας^. σχολείο ιστορίας, που μεταλαμπαδεύει σεβασμό για την πατρίδα και αγάπη για την ελευθερία των Ελλήνων, ενόψει μάλιστα και των δύσκολων καιρών που φαίνεται να πλησιάζουν, στους οποίους ίσως χρειαστεί, για άλλη μια φορά, να δοκιμαστεί η αντοχή και η δύναμη της ελληνικής ψυχής, για την επιβίωση και την ακεραιότητα της ελληνικής πατρίδας.

 ***

 Σενάριο αναπαραστάσεως

της Μάχης της Αράχωβας, 1826

 Ο Καραϊσκάκης προερχόμενος απ’ την Αττική, οδεύει με το στρατό του προς τη Στερεά Ελλάδα, για να ξεσηκώσει πάλι και στερεώσει την Επανάσταση, μετά την πτώση του Μεσολογγίου.

   Περνάει και πολεμάει στη Δομβραίνα και το απόγευμα της 17^ης Νοεμβρίου 1826 φθάνει με το στρατό του και στρατοπεδεύει στο Δίστομο, προετοιμαζόμενος για περαιτέρω δράση.

Το ίδιο απόγευμα ο Μουστάμπεης μαζί με τον Κεχαγιάμπεη του Κιουταχή φθάνουν με 2.000 περίπου στρατιώτες στην Δαύλεια και διανυκτερεύουν στο Μοναστήρι της Αγ. Ιερουσαλήμ επί του Παρνασσού, ερχόμενοι από την Αταλάντη και πηγαίνοντας  στην Άμφισσα, για να λύσουν την πολιορκία του Κάστρου της που κατήχετο από τους Τούρκους, πολιορκούμενο απ’ τον Πανουργιά και τον Δυοβουνιώτη.

Τη νύχτα της 17^ης, ένας καλόγερος του Μοναστηριού της Αγ. Ιερουσαλήμ, ο Παφνούτιος Χαρίτος εξ Αραχώβης, ανεψιός του Ηγουμένου, κατεβαίνει επειγόντως απ’ το Μοναστήρι στο Δίστομο, σταλμένος απ’ το θείο του και του μεταβιβάζει την πληροφορία ότι ο Μουστάμπεης με τον Κεχαγιάμπεη έφθασαν στο Μοναστήρι και από την επόμενη ημέρα θα κατευθυνθούν, μέσω  Αραχώβης,  προς τους Δελφούς - Άμφισσα για τον ανωτέρω σκοπό. Του εξήγησε δε και τον τρόπο δράσης των, που ένας εκ των καλογέρων του Μοναστηριού γνωρίζοντας τα τουρκικά, τους άκουσε να συζητούν το σχέδιό των.

Ο Καραϊσκάκης, αφού άκουσε όσα του είπε ο καλόγερος, διέταξε αμέσως τον Αλέξη Γαρδικιώτη Γρίβα και τον Γεώργιο Βάγια, να πάρουν 500 άνδρες και νυχτοπορώντας να πιάσουν την  Αράχωβα και να οχυρωθούν εκεί, εμποδίζοντας την άλλη μέρα τους Τούρκους να προχωρήσουν στο σκοπό τους. Παράλληλα ειδοποιεί, με γράμματά του, τους οπλαρχηγούς των γύρω περιοχών να σπεύσουν για βοήθεια με τα τμήματά των στην  Αράχωβα. Επίσης, δίδει στον Χριστόδουλο Χατζηπέτρο, που ήταν μαζί του τη διαταγή, το πρωί της 18^ης πριν ξημερώσει, να ξεκινήσει με 400 στρατιώτες και μέσω του βουνού Ξηροβούνι (δρόμος Σκλιβινίτσας)  να κατευθυνθεί από τα νότια προς την Αράχωβα και να φθάσει ως εκεί, εμποδίζοντας τους Τούρκους να διαφύγουν  προς νότον. Ο ίδιος προετοίμασε τον υπόλοιπο στρατό του για το αυριανό ξεκίνημα για μάχη, όπως προέβλεψε.

Ο Μουστάμπεης είχε διατάξει ένα τμήμα του εκ 500 ανδρών, να ξεκινήσει ενωρίς το πρωί της επομένης από το Μοναστήρι της Αγ. Ιερουσαλήμ και μέσω του Παρνασσού (δρόμος Μάνας) να κατεβεί, και προχωρώντας να καταλάβει την Αράχωβα, για ασφάλεια της διελεύσεως εκείθεν του στρατού του.

Το τμήμα αυτό ξεκίνησε τα χαράματα της επομένης (18^ης  Νοεμβρίου), έφθασε έξω από την Αράχωβα περί την 10^η πρωινή ώρα, αρχίζοντας τον  πόλεμο με το τμήμα του Γαρδικιώτη Γρίβα, που είχε  εν τω μεταξύ οχυρωθεί στην εκκλησία του Αγ. Γεωργίου στην κορυφή του χωριού και στα ακραία προς την ανατολή  σπίτια του.

Ο ίδιος ο  Τούρκος αρχηγός κατέβηκε την επομένη μέρα (18^η  του μηνός) από το Μοναστήρι με το υπόλοιπο του στρατού και τα μεταγωγικά του, προχώρησε μέσω του στενού του Ζεμενού και προσήγγισε στην Αράχωβα, πυροβολώντας προς ενίσχυση τού καταφθάσαντος εκεί τμήματός του.

Όταν όλα τα τμήματά του μπήκαν στο στενό του Ζεμενού, ο Καραϊσκάκης ξεκίνησε με το δικό του τμήμα απ’ το Δίστομο και προχωρώντας μπήκε και αυτός μέσα στο στενό και έκλεισε από την πλευρά του τους Τούρκους πολεμώντας τις οπισθοφυλακές τους που προχωρούσαν, ώστε να εμποδίσει την οπισθοχώρησίν των.

Εν τω μεταξύ, είχαν αρχίσει οι αψιμαχίες μεταξύ όλων τμημάτων και οι Τούρκοι ευρεθέντες μεταξύ δυο πυρών προσπάθησαν να καταλάβουν το χωριό και να προχωρήσουν προς τα κάτω (προς δυσμάς) προς τους Δελφούς. Όμως αναχαιτίσθηκαν από τα ανερχόμενα στρατεύματα των Δυοβουνιώτη, Πανουργιά και Τράκα που ερχόντουσαν προς τα επάνω  εις βοήθειαν του Καραϊσκάκη από τους Δελφούς. Έτσι, έκλεισε ο δρόμος και προς τα δυτικά.

Από τα νότια είχαν φθάσει τα στρατεύματα του Χατζηπέτρου και από την ανατολή ο ίδιος ο Καραϊσκάκης έκλεινε κάθε οδό διαφυγής. Βορεινά είναι ο απότομοι βράχοι του Παρνασσού.

Ο Μουστάμπεης βλέποντας την δύσκολη γι’ αυτόν κατάσταση με πλήρη κύκλωσή του, απέσυρε όλο το στρατό του και τον εγκατέστησε στο ύψωμα  που πήρε αργότερα το όνομά του, πάνω από την εκκλησία του Αγ. Γεωργίου. Έμεινε δε εκεί αποκλεισμένος από παντού, ελπίζοντας ότι τις επόμενες μέρες θα έπαιρνε βοήθεια από τον Κιουταχή, για να συνεχίσει την εκστρατεία του.

Η πολιορκία του διήρκεσε με πολλές συμπλοκές επί 7 περίπου ημέρες. Εν τω μεταξύ, ο καιρός χάλασε και χειροτέρευε κάθε μέρα και περισσότερο, ώσπου έφθασε στο χειμώνα με βροχές στην αρχή, κρύο δυνατό και τελικά με σφοδρές χιονοπτώσεις που εκάλυψαν τα πάντα.

Στις 22 Νοεμβρίου, ο Μουστάμπεης επιθεωρώντας τις οχυρώσεις του στρατοπέδου του, ετραυματίσθη στο μεσόφρυδο από σφαίρα ριφθείσα από τον Αραχωβίτη Στεργίου από απόσταση 400 μέτρων, και μετά 2 ημέρες απεβίωσε.

Τα στρατεύματά του, νηστικά, σε ελεεινή κατάσταση από το φύσημα του φοβερού κατεβατού που κατέβαινε απ’ τις πλαγιές του Παρνασσού και πάγωνε τα πάντα, αποκλεισμένα από τον έξω κόσμο και σε κακή ψυχολογική κατάσταση, αφού έκαναν πολλές προσπάθειες για να λάβουν βοήθεια έξωθεν και αναγκάσθηκαν να ζητήσουν δυο φορές συνθηκολόγηση, σκέφθηκαν πλέον την έξοδο με τον  άθλιο εκείνον καιρό για να σωθούν.

Το μεσημέρι της 24^ης Νοεμβρίου, με επί κεφαλής έναν αξιωματικό και ηγουμένων των Γκέκηδων απετόλμησαν έξοδο προς την πλευρά της Μονής Ιερουσαλήμ, αλλά το μεγαλύτερο μέρος των κατεσφάγη υπό των εξορμησάντων Ελλήνων, ένα μεγάλο μέρος των πάγωσε καλυφθέν υπό της πολλής χιόνος, η οποία συνέχισε να πίπτει και μόνον περί τους 300 έφθασαν στο Μοναστήρι, αλλά άχρηστοι και αυτοί από τα κρυοπαγήματα, τα οποία εν τω μεταξύ υπέστησαν.

Έτσι τελείωσε η περίφημη μάχη της Αράχωβας με ολοσχερή καταστροφή του εκλεκτότερου τμήματος  των Τουρκαλβανών του τουρκικού στρατού.

Και τώρα παρακολουθείστε επί του αναγλύφου ταμπλό την εξέλιξη και διεξαγωγή της μάχης.

Υπογραφή

Γ. Θ. Χαρίτος