« Η Γκιόνα λέει της Λιάκουρας, κι η Λιάκουρα της Γκιόνας
- Βουνό μου, που 'σαι πιο ψηλά και πιο ψηλά αγναντεύεις,
πού να 'ναι, τι να γίνονται, οι κλέφτες Ανδρουτσαίοι;
- Τι να σου πω, βρε Λιάκουρα, τι να σου πω, βουνό μου,
την κλεφτουριά την χαίρονται οι ψωριασμένοι κάμποι.»
Σύμφωνα με την υπάρχουσα αποδεκτή, σήμερα, άποψη το όνομα του βουνού Γκιόνα σχετίζεται με την ονομασία του πουλιού Γκιόνης (προέρχεται από την αλβανική λέξη gjon σύμφωνα με το «Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας» του Γ. Μπαμπινιώτη), επειδή τάχα μεγάλοι πληθυσμοί του πουλιού αυτού είναι μόνιμα εγκατεστημένοι στο εν λόγω βουνό (βλέπε w.w.w. Wikipedia, Λήμμα «Γκιώνα»). Μια εξήγηση, όμως, που δεν πείθει, όσο και αν λεκτικά υπάρχει μεταξύ των παραπάνω όρων συμφωνία.
Μια καλύτερη εξήγηση φαίνεται ότι βρίσκεται στο άρθρο ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ ΞΗΡΟΛΙΒΑΔΟΥ (28. 08. 2009, ‘ΛΑΟΣ’) του Γ. Κ. Τσιαμήτρου που είναι ενταγμένο στο βιβλίο του ιδίου, με τίτλο: «ΒΛΑΧΙΚΑ / ΑΡΜΑΝΙΚΑ, ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ κλπ. (Άρθρα του Γ. Κ. Τσιαμήτρου κατά ημερολογιακή και χρονολογική σειρά σε εφημερίδες και ιστοσελίδες της Βέροιας)». Συγκεκριμένα, αναφέρονται μεταξύ άλλων τα εξής: «Το βουνό Τζένα στ’ ανατολικά του Βόρα (Καϊμακτσαλάν) ανάγει την αρχή του στο «φρύδι», που στα βλάχικα λέγεται τζεάνâ (πληθ. τζεάνι και τζένουρι «βουνά») και στα μογλενίτικα βλάχικα τζένα.
Η λέξη τζεάνâ κατάγεται από το λατινικό γκένα «σαγόνι - μάγουλο, βλέφαρο». Το λατινικό γκένα μας έδωσε τον πρώιμο τύπο γκιόνα «ύψωμα - ξάγναντο - διάσελο» στην Περίστα της Ναυπακτίας. Γκιόνα: βουνό στο Βέρμιο, περιοχή Σελίου, όρος Γκιόνα στη Δωρίδα της Ρούμελης.»
***
Σύμφωνα με το: «Λεξικόν Λατινοελληνικόν», του Στέφ. Κουμανούδη, Εκδόσεις «Γρηγόρη», υπάρχει, πράγματι, η λατινική λέξη gena, ae που σημαίνει: παρειά, γνάθος, αλλά και βλέφαρο και ποιητικά οφθαλμός.
Για να δεχτούμε, όμως, την παραπάνω άποψη για την Γκιόνα της Φωκίδας θα πρέπει να δούμε, αν συνηγορούν κάποιοι σοβαροί τοπωνυμικοί λόγοι. και η έννοια των λέξεων παρειά και γνάθος, δηλαδή σαγόνι, μας οδηγεί κατευθείαν στην αναζήτηση του γεωμορφολογικού - τοπογραφικού λόγου.
Και ο λόγος αυτός, στην περίπτωσή μας, επαληθεύεται. Πράγματι, αν κοιτάξουμε από ψηλά την αλπική ζώνη της Γκιόνας Φωκίδας, θα δούμε ότι ο βραχώδης σχηματισμός της μοιάζει, σε κάτοψη, με μια τεράστια βραχώδη «παρειά», με ανοιγμένα «σαγόνια» και την εμφανή, ανάμεσά τους, «γλώσσα». Μάλιστα, η όλη παρειά είναι προσανατολισμένη προς την πλευρά του γειτονικού Παρνασσού, γνωστού αλλιώς και ως Λιάκουρα, και έτσι δικαιώνεται πλήρως η δημοτική μας μούσα, που στο παραπάνω ποίημα βάζει στο στόμα της Γκιόνας τον στίχο:
«-Τι να σου πω, βρε Λιάκουρα, τι να σου πω, βουνό μου,
την κλεφτουριά την χαίρονται οι ψωριασμένοι κάμποι.»
Για του λόγου το αληθές, παραθέτουμε την ακόλουθη εικόνα που δανειστήκαμε από την Google Earth.
***
 |
Αλπική ζώνη της Γκιόνας [Κορυφές στη σειρά (Κ1, Κ2, Κ3, Κ4, Κ5, Κ6, Κ7, Κ8, Κ9, Κ10, Κ11, Κ12, Κ13, Κ14) εν είδει σχηματισμού σαγονιών και εσωτερικές κορυφές (Σ1, Σ2, Σ3, Σ4, Σ5) εν είδει σχηματισμού γλώσσας] |
***
Α/Α | Κορυφές Γκιόνας | Υψόμετρα [m] (κατά προσέγγιση) |
1 | Κ1 | 1.978 |
2 | Κ2 | 1.865 |
3 | Κ3 | 2.039 |
4 | Κ4 | 2.021 |
5 | Κ5 | 2.320 |
6 | Κ6 (η ψηλότερη κορυφή) | 2.510 |
7 | Κ7 | 2.438 |
8 | Κ8 | 2.469 |
9 | Κ9 | 2.437 |
10 | Κ10 | 2.428 |
11 | Κ11 | 2.274 |
12 | Κ12 | 2.143 |
13 | Κ13 | 1.969 |
14 | Κ14 | 1.975 |
15 | Σ1 | 1.823 |
16 | Σ2 | 1.813 |
17 | Σ3 | 1.846 |
18 | Σ4 | 1.858 |
19 | Σ5 | 2.100 |
Στάθης Ασημάκης