Στον απόηχο μιας σημαντικής Έκθεσης Ζωγραφικής

Του Στάθη Ασημάκη

«Ένας πίνακας πρέπει να διηγείται κάτι, να κάνει το θεατή να στοχάζεται, όπως ένα ποίημα, να του αφήνει την εντύπωση ενός μουσικού κομματιού.» 

                                                    Arnold Boeclin

                                                             (εκπρόσωπος του γερμανικού Συμβολισμού)

Ο συμπατριώτης μας ζωγράφος Γιώργος Γρανιτσιώτης έχει, ως γνωστόν,  αποφασίσει από την αρχή της εικαστικής του πορείας να μην ακολουθήσει την καλλιτεχνική ‘‘πεπατημένη’’, δηλαδή πρόχειρη δουλειά, πολλά καλλιτεχνικά μπλα-μπλα με σκοπό τη φήμη, το εμπορικό αλισφερίσι και την ‘‘κονόμα’’.

Αντίθετα, αποφάσισε τη δύσκολη, αλλά αληθινή καλλιτεχνική πορεία, που σημαίνει πολύ δουλειά και καθόλου μόστρα. Βεβαίως, πέρασε στην ακρότητα του καλλιτεχνικού αναχωρητισμού, αρνούμενος πεισματικά να εκθέτει και να πωλεί έργα του.

Ίσως έπαιξαν ρόλο εγγενείς παράγοντες όπως η σεμνότητά του, η καλλιτεχνική του αυστηρότητα, ακόμα και η απουσία συγκυριών που θα  ήσαν συμβατές με την καλλιτεχνική δεοντολογία του. Όμως, όταν συνωμοτήσει το σύμπαν θα υπάρξει το συμβάν. Έτσι, κάποια  βραδιά του περασμένου Φθινόπωρου, μεταξύ ρούμι και τσίπουρου με τον παιδικό και αγαπημένο φίλο του Γιώργο Σιδηρά έπεσε η ιδέα της προσφοράς αίθουσας, για να στηθεί μια έκθεση ζωγραφικής στην Αράχοβα τις μέρες των γιορτών των Χριστουγέννων - Πρωτοχρονιάς και Φώτων. Ο ζωγράφος, ευτυχώς, είπε το ναι και όλα τα απαραίτητα μπήκαν σε γραμμή υλοποίησης.

Όμως, ο καλλιτέχνης θεώρησε πως δεν έπρεπε να μονοπωλήσει τα φώτα της δημοσιότητας και έτσι πρότεινε στη Μαρία Νικολοπούλου από την Πάτρα, γνωστή του και συνεργάτριά του σε έργα αγιογραφίας, να συνεκθέσει  μαζί του.

Στον ίδιο λοιπόν χώρο βρέθηκαν από τη μια μεριά εκλεκτές αγιογραφίες και μικρά ζωγραφικά στολίδια της αγιογράφου και από την άλλη μεριά  εξαίσιοι πίνακες του αγαπητού συμπατριώτη μας. Δηλαδή δυο καλλιτεχνικές εκθέσεις στον ίδιο χώρο, που εν πρώτοις φαίνονταν ασύμβατες, αλλά σε δεύτερη ανάγνωση  δημιουργούσαν καλλιτεχνικό δίπολο που έκαναν το θεατή να εισπράξει το μεταξύ τους διάλογο, ο οποίος ξεκινούσε από διαφορετική αφετηρία, αλλά οδηγούσε μέσα από την εικαστική αντίστιξη σε  αισθητική ηδονή, βαθύ στοχασμό και   πνευματική λύτρωση.

Από τη μια λοιπόν πλευρά η ζωγραφική της ορθόδοξης πνευματικότητας και από την άλλη ο ιδιότυπος ζωγραφικός παγανισμός, που στη συγκεκριμένη περίπτωση και οι δυο αυτές πλευρές αρδεύονται από κοινά υπόγεια ρεύματα (π. χ. σύμβολα) και στοχεύουν σε κοινό αποτέλεσμα, τον ήρεμο στοχασμό με σκοπό  την ψυχική λύτρωση.

Δυο επί μέρους εκθέσεις που έδρασαν  ως μια πνευματική λειτουργία με προεξάρχοντα ψαλμωδό την μια πλευρά και ισοκρατούντα την άλλη και αντίστροφα, μια  καλλιτεχνική λειτουργία που συμβάδιζε με το πνεύμα των εορτών των Χριστουγέννων, κόντρα στις μονόδρομες υλικές απολαύσεις των χειμερινών επισκεπτών  της Αράχοβας και του Παρνασσού.

Όπως αναφέραμε η απόφαση για  στήσιμο της έκθεσης ήταν έμπνευση της στιγμής από ανθρώπους με βαθιά φιλία από τα παιδικά τους χρόνια, με αμοιβαία εκτίμηση ο ένας για τον άλλο και με αγάπη για το χωριό, χωρίς ιδιοτελή συμφέροντα.

Η υλοποίηση της απόφασης στο άψε - σβήσε, για να είναι έτοιμη η εν λόγω έκθεση  την περίοδο των γιορτών ήταν ένας μικρός άθλος. Ήταν, επομένως, φυσικό  να μην επιτευχθεί ο κατάλληλος φωτισμός όλων των έργων, πράγμα που σημαίνει,  βεβαίως, ότι  ο επισκέπτης δεν μπόρεσε να εισπράξει καλλιτεχνικά  το 100%  κάθε έργου, άλλα ένα  ποσοστό του. Παρόλα αυτά, η έκθεση επιτέλεσε πέρα για πέρα το σκοπό της. Σε όλη τη διάρκειά της την επισκέφτηκαν περίπου χίλια πεντακόσια (1.500) άτομα. Εάν, όμως, σκεφτεί κανείς πόσες χιλιάδες επισκεπτών έκαναν  ‘‘πασαρέλα’’ τις γιορτές των Χριστουγέννων-Πρωτοχρονιάς-Φώτων στην Αράχοβα, τότε καταλαβαίνει  σε τι ολισθηρό πνευματικό δρόμο βαδίζει η σημερινή ελληνική κοινωνία, όταν μάλιστα η είσοδος στη έκθεση ήταν ακριβώς δίπλα στον κεντρικό δρόμο και ελεύθερη, ενώ η έξοδος από ποτά, παϊδάκια και κλπ λιχουδιές  είχε βεβαίως  το κόστος της, με αλμυρή μάλιστα γεύση  σε ορισμένες περιπτώσεις.

Με την ευκαιρία αυτή, εκφράζουμε την άποψη ότι ο Δήμος Διστόμου-Αράχοβας- Αντίκυρας θα έπρεπε να είχε δείξει ενδιαφέρον καλώντας τον Αραχοβίτη καλλιτέχνη να εκθέσει μόνος του ή από κοινού με άλλους εικαστικούς καλλιτέχνες  από το χωριό μας ή ακόμα και από τα άλλα χωριά του Δήμου, στο Λαογραφικό Μουσείο Αράχοβας, ώστε να φανεί ότι αυτός ο ιστορικός τόπος δεν παράγει μόνο φρομαέλα και ψιμοτύρι, δεν ψήνει μόνο κοντοσούβλια και παϊδάκια, δεν λειτουργεί μόνο  σαλέ και χιονοδρομικά, αλλά παράγει και πολιτιστικά αγαθά υψηλών μάλιστα προδιαγραφών, εφάμιλλα αυτών που παράγουν οι Μητροπόλεις. 

Σίγουρα, τους σημαντικούς καλλιτέχνες τους ψάχνεις εσύ, δεν σε αναζητούν εκείνοι. Αντίθετα, στην Ελλάδα είναι σύνηθες οι Δήμοι να αναζητούν τραγουδιστές και οργανοπαίχτες, πολλές φορές αμφιβόλου αξίας, και να τους χρυσοπληρώνουν μάλιστα, αλλά ξεχνούν τους σημαντικούς καλλιτέχνες σε άλλους τομείς.  Βεβαίως, δεν λέω, καλά είναι και τα τραγούδια και τα όργανα, αλλά δεν φτάνουν για να ανεβάσουν το πνευματικό επίπεδο των δημοτών, πόσο μάλλον όταν στην περιοχή σου έχουν δημιουργηθεί καλλιτεχνήματα υψηλής αισθητικής αξίας, που δεν αξιοποιούνται.     

                                                                         ***

Η εν λόγω έκθεση στην αγιογραφική της ενότητα αποτελείτο από τρεις (3) αγιογραφίες [Άγιος Χαράλαμπος, Άγιος Πέτρος και Άγιος Διονύσιος] και επτά (7) παλαιωμένες αγιογραφίες [Αρχάγγελος, Προφήτης Ηλίας, Αγία Αικατερίνη, Παναγία Βρεφοκρατούσα, Χαιρετισμός Θεοτόκου, Νώε, Άγιος Φανούριος]. Επίσης, η αγιογράφος συμμετείχε και με τρία (3) διακοσμητικά και οκτώ πίνακες (8) χωρίς τίτλο. Σύνολο είκοσι ένα  (21) έργα της.

Η έκθεση στην ‘‘παγανιστική’’ της ενότητα περιείχε είκοσι τρεις (23) πίνακες, ορισμένοι εξ αυτών πολύ μεγάλων διαστάσεων, ήτοι σύνολο πινάκων έκθεσης σαράντα τέσσερις (44).

Στο παρόν σημείωμα, δεν θα ασχοληθούμε ιδιαίτερα με το αγιογραφικό κομμάτι της έκθεσης, και για λόγους οικονομίας χώρου, κυρίως όμως λόγω προσωπικής αδυναμίας - άγνοιας για καλλιτεχνήματα που εντάσσονται σε παραδόσεις, οι οποίες  φέρουν τεράστιο εικαστικοπνευματικό φορτίο τόσων αιώνων. Απλώς, θα αναφέρω τη γενική αίσθηση που μου προκάλεσε. Όλες οι αγιογραφίες που εκτέθηκαν ήσαν υπέροχες, πράγμα που δείχνουν ότι η δημιουργός τους έχει αφομοιώσει καλά   αυτή την τεράστια καλλιτεχνική παράδοση και έχει κατανοήσει σε βάθος τους κώδικές της και τις τεχνικές της, με αποτέλεσμα ο θεατής να εισπράττει την υψηλή πνευματικότητα που εκπέμπουν τα παρουσιαζόμενα ιερά πρόσωπα.

Κατόπιν τούτου, θα επικεντρωθούμε στο καλλιτεχνικό έργο του συμπατριώτη μας ζωγράφου Γιώργου Γρανιτσιώτη, όχι γιατί κατέχουμε το θέμα, αλλά γιατί  θαυμάζουμε το έργο του και θέλουμε να εκφράσουμε απλά την αισθητική συγκίνηση που μας προκάλεσε.

Αρχικά, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι η ζωγραφική του ανήκει στο καλλιτεχνικό ρεύμα του συμβολισμού. Τι σημαίνει  όμως αυτό;

Ο Συμβολισμός αποτελεί καλλιτεχνικό ρεύμα που αναπτύχθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα στη Γαλλία. Ο όρος προέρχεται από την ελληνική  λέξη  σύμβολο. Αναπτύχθηκε κυρίως στην ποίηση, ωστόσο συναντάται και στις εικαστικές τέχνες. Γεννήθηκε σε μεγάλο βαθμό ως μια αντίδραση απέναντι στο Νατουραλισμό και το Ρεαλισμό, ρεύματα που προηγήθηκαν χρονικά και που προσπάθησαν να συλλάβουν την πραγματικότητα με πιστό τρόπο. Ο συμβολισμός από την πλευρά του αντιπαρέβαλε την πνευματικότητα, τη φαντασία και το όνειρο ως αναπόσπαστο μέρος της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Οι συμβολιστές πίστευαν πως σκοπός της τέχνης είναι να συλλάβει και να εκφράσει περισσότερο απόλυτες αλήθειες, τις οποίες μπορεί να προσεγγίσει με έμμεσους τρόπους χρησιμοποιώντας εικόνες και αντικείμενα με συμβολική έννοια. Έντονο ήταν και το μεταφυσικό  ή μυστικιστικό στοιχείο. Ο θάνατος, μυθολογικά αλλά και δραματικά στοιχεία ήσαν έντονα στη θεματολογία των συμβολιστών. Σημαντική συνεισφορά στον ιδεολογικό καθορισμό του κινήματος του συμβολισμού είχε ο ποιητής Πωλ Βερλαίν. Το μανιφέστο όμως του συμβολισμού εκδόθηκε το 1886 από τον ελληνικής καταγωγής ποιητή Ζαν Μορεάς (Ιωάννη Παπαδιαμαντόπουλο). Σύμφωνα με τον ίδιο, ο συμβολισμός ήταν εχθρικός απέναντι στις σαφείς διακηρύξεις, τις ρητορείες και τον ψεύτικο συναισθηματισμό, ενώ στόχος του ήταν "να ντύσει το ιδεατό σε μια αντιληπτή μορφή", μέσω των συμβόλων. Για τους συμβολιστές, καθημερινά θέματα ή φυσικά τοπία αντιμετωπίζονται ως επιφανειακές αναπαραστάσεις αρχέγονων και βαθύτερων ιδανικών. Ο συμβολισμός στις εικαστικές τέχνες δεν χαρακτηρίζεται απαραίτητα από ένα ομοιογενές ύφος ή συγκεκριμένες τεχνικές. Υπήρξαν αρκετές ομάδες συμβολιστών ζωγράφων και εικαστικών καλλιτεχνών, συχνά ετερόκλητων, μεταξύ των οποίων ο Γκουστάβ Μορώ, και ο  Έντβαρτ Μούνκ. Ο συμβολισμός στη ζωγραφική είχε μεγαλύτερη απήχηση και εξάπλωση σε άλλες χώρες της Ευρώπης σε αντίθεση με το συμβολισμό στην ποίηση. Έτσι, έχουμε δείγματα συμβολισμού από Ρώσους καλλιτέχνες, καθώς επίσης και από μορφές της αμερικανικής τέχνης, όπως τον Elihu Vedder. Στη γλυπτική, πολλές φορές ο Ροντέν θεωρείται συμβολιστής. Ο Γύζης θεωρείται ο πρώτος Έλληνας ζωγράφος που επηρεάστηκε από το ρεύμα του Συμβολισμού. Οι συμβολιστές επεδίωξαν να αναδείξουν τη μαγεία του ανεξιχνίαστου κόσμου του ασυνείδητου. Για αυτούς, κάθε αίσθημα ή εντύπωση που έχουμε είναι μοναδική και ανεπανάληπτη και επομένως είναι δύσκολο να αποδοθεί με τη συμβατική γλώσσα, αλλά με την ιδιαίτερη γλώσσα των συμβόλων. Κυριότερα γνωρίσματα του συμβολισμού είναι η μουσικότητα, η υποβλητικότητα και η μελαγχολική διάθεση, που δημιουργούν ένα κλίμα ασάφειας και ρευστότητας. Τα αντικείμενα του εξωτερικού κόσμου γίνονται σύμβολα εσωτερικών, ψυχικών καταστάσεων. Ο συμβολισμός είναι ο καινούργιος τρόπος με τον οποίο ο καλλιτέχνης βλέπει την πραγματικότητα, ξεπερνώντας την φαινομενικότητα, διεισδύοντας όσο μπορέσει στο μυστήριο της ζωής, για να προσεγγίσει τα πιο βαθιά της νοήματα. Η τέχνη πρέπει να καταστήσει ορατό το αόρατο. Κατευθυντήρια γραμμή του συμβολισμού είναι η αντίδρασή του στο ρεαλισμό και στο θετικιστικό υλισμό, στο όνομα της πνευματικών και υπερβατικών ιδεών. Στην πραγματικότητα δεν εξαντλείται αυτό που βλέπουμε. Οι αισθήσεις μας μάς επιτρέπουν να γνωρίζουμε μόνο ένα μικρό κομμάτι και αυτό επιφανειακό, του κόσμου μας. Για να προχωρήσει πέρα από το φαινομενικό και να πλησιάσει το ανείπωτο, ο καλλιτέχνης απευθύνεται στο μυαλό μας, στη διαισθητική ικανότητά μας, στην ψυχή μας. Οι ζωγράφοι πλησιάζουν ζωγραφίζοντας το αλληγορικό και το συμβολικό θέμα, προσπαθώντας να υπερπηδήσουν την πραγματικότητα μέσα από τα όνειρά μας. Ο συμβολισμός στις εικαστικές τέχνες είναι πολύ διαδεδομένος, αφού το σύμβολο είναι κυρίως εικόνα. Για να κατανοήσουμε τα συμβολικά νοήματα ενός έργου, χρειάζεται γνώση, έρευνα και αντίληψη. Υπάρχουν σύμβολα που αναγνωρίζονται από τον πολύ κόσμο σε μια ορισμένη εποχή ή πολιτισμό, όπως το σύμβολο του σταυρού ή της σημαίας. Επίσης υπάρχουν σύμβολα που μπορούμε να τα αναγνωρίσουμε κάνοντας κάποιους συσχετισμούς, π.χ. ο αετός συμβολίζει τον ηρωισμό ή την ελευθερία και το κόκκινο χρώμα το πάθος ή την επανάσταση. Η αλληγορία είναι επίσης ένας τρόπος αναπαράστασης κατά τον οποίο η εικόνα υποδηλώνει κάτι διαφορετικό από αυτό που παρουσιάζει.

                                                                      ***

Στη συνέχεια, πρέπει να τονίσουμε ότι ο ζωγράφος μας έχει δουλέψει τα θέματά του με τις παλιές δοκιμασμένες ζωγραφικές τεχνικές, δηλαδή με αυτές των απανωτών χρωματικών στρώσεων και αποχρώσεων, προκειμένου να βγει στο τέλος το επιθυμητό καλλιτεχνικό αποτέλεσμα.

Αυτή η μέθοδος έχει εγκαταλειφθεί από τους σύγχρονους ζωγράφους  ως εμπορικά μη αποδοτική, διότι απαιτεί υπερβολική εργασία και καλλιτεχνικό μόχθο και εξ αυτού δεν συμφέρει οικονομικά. Η σημερινή αντίληψη των περισσότερων καλλιτεχνών είναι: «Ψεκάστε, στεγνώστε, τελειώστε, πωλείστε».

Μάλιστα, τα προσχέδιά του, με κάρβουνο, είναι σχεδόν ολοκληρωμένοι πίνακες. Στους πίνακές του χρησιμοποιεί πολλές φορές βυζαντινά στοιχεία, όπως  όταν απεικονίζει το έδαφος, τα βουνά ή όταν αποδίδει το ένδυμα χρησιμοποιώντας και επεκτείνοντας τη βυζαντινή πτύχωση.

Ειδικότερα στα ρούχα των ηρώων του ο καλλιτέχνης αφήνει να εκραγεί το διακοσμητικό κέφι του, η ευαισθησία του και  η τρυφερότητά του. Οι πτυχώσεις, τα μοτίβα και τα χρώματα των ενδυμασιών είναι κάθε φορά ένας  πίνακας μέσα στον κυρίως πίνακα, που κάνει την όλη εικαστική εικόνα πιο συναρπαστική και την απογειώνει.  

Τα χρώματά του είναι παγανιστικά, ονειρώδη, βγάζουν συναίσθημα ευρέως φάσματος. Τα μπλε του και τα τιρκουάζ  του  σε ορισμένες περιπτώσεις  παραπέμπουν ευθέως στο μεγάλο δάσκαλο της ζωγραφικής Κ. Παρθένη. Χρησιμοποιεί συνήθως λάδια, λίγες φορές ακρυλικά χρώματα και μερικές φορές παστέλ. Τα προσχέδιά του τα δουλεύει με κάρβουνο.

Οι πίνακές του δείχνουν σκηνοθετημένη παράσταση. Ο καλλιτέχνης στήνει το γύρω σκηνικό ως κερκίδα αρχαίου θεάτρου, και την κύρια (εστιασμένη) περιοχή ως την ορχήστρα του θεάτρου, όπου δρουν οι πρωταγωνιστές κάθε ζωγραφικού έργου του, οι οποίοι φαίνονται ότι φωτίζονται από  κάποιον αόρατο προβολέα, με αποτέλεσμα να αναδεικνύεται το δρώμενο.

Συνήθως, το γύρω σκηνικό  αποτυπώνει τα βασικά στοιχεία: ήτοι  έδαφος (βουνά ή βράχια), νερό (θάλασσα ή λίμνη) και αέρας (ουρανός) που ορισμένες φορές ένα μέρος του φωτίζεται με μεταφυσικό φως. Τα στοιχεία αυτά παραπέμπουν αντίστοιχα στην υλικότητα, στο συναίσθημα και το πνεύμα.         

Η σύνθεση οργανώνεται με πολύ ευρηματικότητα κάθε φορά διαφορετικά, ανάλογα με το θέμα. Ο κάθε πίνακας διηγείται κάτι στο οποίο ο θεατής  οφείλει να στοχαστεί, να νιώσει  και να ανακαλύψει πλευρές που είναι ίσως και δικές του.

Τον καλλιτέχνη τον απασχολούν τα κεφαλαιώδη της ζωής, ο αγώνας με τον βαθύ εαυτό μας, τα εσωτερικά μας  πάθη που πολλές φορές μας ταλανίζουν και  μας οπισθοδρομούν ή μας εμποδίζουν  να πετάξουμε στους τόπους των στόχων και των ονείρων μας,   οι σχέσεις (αρμονικές  ή μη) του αρσενικού με το θηλυκό, η δράση, η αρετή κλπ.

Το μεταφυσικό συνεχώς υφέρπει, αλλά δεν κυριαρχεί,  ο καλλιτέχνης είναι ίσως σίγουρος ότι όσο και εάν προσπαθήσει ο άνθρωπος δεν θα μπορέσει να απαντήσει στο μεγάλο μυστήριο της ύπαρξης, έτσι είναι καλό να φροντίζει με καθαρότητα την καθημερινή δράση και συμπεριφορά του. 

Είναι επηρεασμένος από τη δημώδη ποίηση, χρησιμοποιώντας ως βασικά συμβολικά κλειδιά το άλογο, το δράκο, το πουλί, τον άγγελο, όπως και τα δημοτικά μας τραγούδια.

Το άλογο π.χ. πάντα λευκό δείχνει την αγνότητα και την καθαρότητα της δράσης. Όταν είναι σε κίνηση δείχνει την αποφασιστικότητα για αγώνα μέχρις εσχάτων, προκειμένου να προκύψει λευτεριά και λύτρωση. Τι περισσότερες φορές  όμως απεικονίζεται σε στάση, με τον αναβάτη δίπλα του, πράγμα που δείχνει την καταπόνηση, την περίσκεψη και  τον προβληματισμό, όπου το συναίσθημα έχει ‘‘κλέψει’’ λίγο από την αποφασιστικότητα της λογικής. Το πουλί  εκφράζει την αγάπη, την ελευθερία, την πληροφορία.

Ο δράκος εκφράζει τον εξωτερικό κίνδυνο, αλλά και το τέρας που φωλιάζει μέσα μας και εκφράζει τα φοβερά εσωτερικά πάθη του ανθρώπου, τα οποία εάν δεν τιθασευτούν, μπορούν να γίνουν ο κυρίαρχος δυνάστης μας.

Ο άγγελος είναι η καλή πλευρά, που πρέπει να πετάξει για να ακουμπήσει το συνάνθρωπο, να τον βοηθήσει να υψωθεί σε ανώτερες σφαίρες μακριά από τα γήϊνα, τα καθημερινά,  τα τετριμμένα.        

Ο μορφές, εξιδανικευμένες, βασικά δεν διαφέρουν και πολύ από πίνακα σε πίνακα, γιατί ο καλλιτέχνης απεικονίζει συμβολικά το ανθρώπινο άρρεν και το ανθρώπινο θήλυ με τη γενική του έννοια.

Μέσα από τους πίνακες του καλλιτέχνη, ο θεατής δεν μπορεί να ξεχωρίσει, εάν  υπερτερεί ο στοχαστής  ή ο εικαστικός. Είναι  όμως και τα δυο αυτά απαραίτητα συστατικά, για να θεωρηθεί κάποιος μεγάλος δημιουργός.

Έτσι, κατά την προσωπική μου άποψη, ο ζωγράφος Γιώργος Γρανιτσιώτης ανήκει στους μεγάλους ζωγράφους της γενιάς του και είμαι βέβαιος ότι θα έλθει κάποια  μέρα η ευρύτερη αναγνώρισή του από το Πανελλήνιο, φτάνει μόνο να γίνει γνωστό το έργο του, το οποίο μέχρι τώρα είναι ουσιαστικά κρυμμένο.

Παρακάτω, θα προσπαθήσω να περιγράψω,  με τις μικρές μου δυνάμεις σε τέτοιου είδους θέματα, τις εντυπώσεις μου για  τα δεκαοχτώ μόνο (με χρώμα) έργα της έκθεσής του, τα οποία είχαμε την τύχη και τη χαρά να απολαύσουμε όσοι επισκεφτήκαμε αυτή τη  σημαντική εικαστική έκθεση στην Αράχοβα. Συγκεκριμένα: 

1) ‘‘Το βαθύ τραγούδι’’

Πίνακας βγαλμένος μέσα από το όνειρο του αγαπημένου ή και της αγαπημένης, που δείχνει αυτός να ‘’αγρυπνεί’’ παίζοντας τη μελωδία της νύχτας, το βαθύ τραγούδι της αγάπης τους, το οποίο πηγάζει ήρεμα και αρμονικά - σε δεύτερο επίπεδο - από τα βάθη του υποσυνείδητου.

Το ζευγάρι αιωρείται συντονισμένο με την κυρίαρχη επιρροή της  βασίλισσας της νύχτας, τη σελήνη, που στρώνει το κατάλληλο περιβάλλον με τις φεγγαροαχτίδες της, για να ακουμπήσουν και να συναισθανθούν οι αδελφές ψυχές η μια την άλλη.

Οι πτυχώσεις των ενδυμάτων έχουν τη φορά του φεγγαρόφωτου, καθώς και αυτό πτυχώνεται αναζητώντας να ακυρώσει όσο γίνεται το σκοτάδι μέσα στη νύχτα.

Ο καλλιτέχνης διάλεξε σοφά  τον κυρίαρχο πόλο (την πανσέληνο) στην πάνω δεξιά γωνία του ορθογωνίου, ώστε να εκπορεύσει την ενέργειά της κατά διαγώνιο, για να μπορέσει όχι μόνο με άνεση να ξεδιπλωθεί στην ίδια κατεύθυνση η σύνθεση, αλλά και να επιτευχθεί ο ύπνος μέσα  το όνειρο.

Οι αιχμηρές πραγματικότητες (κάθετες κορφές και βαθιές χαράδρες) είναι πέρα και κάτω μακριά και δεν μπορούν να αγγίξουν το όνειρο της αγάπης, σιγούν λουσμένες στο φως, για να μη διαταράξουν τις ψυχές που αγαπιούνται.

Τα χρώματα είναι αυτά της νύχτας, όταν γεμίζει από το ασημόχροο φεγγοβόλημα της πανσελήνου. Το κόκκινο  στο όργανο του νυχτερινού τροβαδούρου και στα μαλλιά της αγαπημένης του προφέρει ενάργεια και ζεστασιά στον πίνακα. Πραγματικά, πρόκειται για ένα όνειρο αγάπης μέσα στο όνειρο αγαπημένων, για έναν πίνακα γεμάτο αληθινή ποίηση,  έτοιμο να πυροδοτήσει το θεατή, ώστε να αισθανθεί δυνατά το λυρισμό και της δικής του ψυχής, για τη δική του αγάπη.   

2)Αποχαιρετισμός

Εδώ η σύνθεση υλοποιείται με τη μορφή κυρίαρχου τριγώνου όπου συνδιαλέγεται η βάση με το ύψος του.

Στη βάση κείται άπνου το σώμα,  πριν αρχίσουν να δρουν  πάνω του οι  δυνάμεις της φθοράς. Το ύψος του τριγώνου καταλαμβάνει η ψυχή λευκή στην όψη - δεν μπορεί πια να αμαρτήσει - ντυμένη με την πολύπτυχη  φορεσιά της, με τις σκοτεινές και φωτεινές πλευρές της που απόχτησε στη διάρκεια του γήινου βίου της. Ατενίζει για τελευταία φορά το γήινο  σύντροφό της, πριν πετάξει πέρα μακριά και συλλογιέται με στοχασμό και ήρεμη θλίψη τις καλές και  κακές στιγμές τους.

Το σώμα γαλήνιο αναπαύεται, έχει πια τελέψει το έργο του και η νύχτα το φωτίζει για να το υποδεχτεί οριστικά. Το κίτρινο χρώμα, αυτό του λεμονιού, το χρώμα του  θανάτου. Το ένα χέρι σε στάση ευχαριστίας προς την ψυχή που έζησε μαζί του, το άλλο λυτό στο χώμα έτοιμο να του παραδοθεί παντοτινά. Η ψυχή λιγότερο φωτισμένη, σκεφτική ίσως και ανήσυχη για το άγνωστο που την περιμένει.

Στο δεύτερο επίπεδο της σύνθεσης κυριαρχεί πάλι η οριζόντια κατεύθυνση και η κατακόρυφη. Εδώ δεν εμφανίζονται βουνά δεν εμφανίζονται φαράγγια, το έδαφος  οριζόντιο στο ξέφωτο του δάσους γίνεται η νεκρική κλίνη του αγωνιστή της ζωής. Το δάσος  που αναλαμβάνει να υλοποιήσει την κατακόρυφη καλλιτεχνική διάσταση, μοιάζει να παρακολουθεί τον αποχαιρετισμό σαν βουβός χορός αρχαίας τραγωδίας.

Ο καλλιτέχνης έχει δώσει εδώ, ευφυώς,  μια μικρή κλίση στα δέντρα, ώστε να ανοίξει ο χώρος της σκηνής όπου λαμβάνει χώρα το αιώνιο δράμα και να φανεί ότι η έμβια φύση συμπαραστέκεται στον άνθρωπο στην πιο κρίσιμη φάση του κύκλου του, καθώς και ίδια στον ίδιο κύκλο συμμετέχει.

Το ξέφωτο προβάλει στο βάθος, σαν σε δεύτερο επίπεδο, στο υγρό στοιχείο και σε ένα τρίτο επίπεδο ο ουρανός - προορισμός που αναμένει την άφιξη. Ήδη οι πτυχώσεις της φορεσιάς της ψυχής αρχίζουν να ανασηκώνονται θέλοντας να ενωθούν και αυτές  με τις πτυχώσεις του ουράνιου θόλου.

Ο καλλιτέχνης με στοχασμό και δέος εκφράζει την πιο δραματική στιγμή του ανθρώπου, γιατί ο  ερχομός είναι πάντα ένα ξάφνιασμα  μέσα σε κλάμα χαράς, ενώ ο αποχαιρετισμός πάντα στοχαστικός μέσα στη λύπη,  για ό,τι υπήρξε και αλλάζει παντοτινά.

3.Διέξοδος  

Εδώ έχουμε μια συμβολική έκφραση του καλλιτέχνη, σε μια προσπάθειά του να παρουσιάσει, την  κόλαση του κόσμου τούτου, όπως τη φτιάχνει ο ίδιος, που  οδηγεί σε συναισθηματικά αδιέξοδα και φυλακίσεις του νου. Παράλληλα όμως  μας δείχνεται  και η διέξοδος.

Ο δράκος που φωλιάζει στο νερό, ανάμεσα στις συμπληγάδες, παίρνει τόση υπόσταση όσο τα πάθη της ψυχής  μας το επιτρέπουν, εμποδίζοντας ή όχι, αναλόγως, τη διέξοδο προς την ελευθερία.    

Στον πίνακα αυτό η σύνθεση έχει κατακόρυφη κατεύθυνση, επιτείνοντας την αίσθηση  του εγκιβωτισμού και της αιχμαλωσίας. Τα βράχια, ως ουρανοξύστες, εγκλωβίζουν σαν σε φυλακές του σύγχρονου πολιτισμού τον καθένα ανάλογα με τις ροπές του και έτσι φτιάχνουμε οι ίδιοι  το δικό μας δράκο, που μας δυναστεύει. Άλλος παγιδεύεται και αυτοφυλακίζεται  από την όποια τάχα γνώση του, θεωρώντας ότι έχει ατενίσει την αλήθεια, άλλος  από την τρυφηλή ζωή του, άλλος από την κραιπάλη της σάρκας, άλλος από τη δύναμη της εξουσίας,  τη  διαπλοκή, την ίντριγκα και τη συνομωσία.

Όποιος όμως έχει αποφασίσει να πλεύσει με απλά μέσα στη ζωή του όρθιος, όχι επαναπαυμένος, καθρεφτίζοντας την ψυχή του στα υψηλά, τότε δεν βλέπει δράκους παρά ψαροκόκαλα, και έτσι ψύχραιμος χωρίς τρόμο θα διαβεί το επικίνδυνο στενό, αλώβητος θα βρει τη διέξοδο προς την ελευθερία.

Τα χρώματα πράσινα και μπλε σε ψυχρούς τόνους που εκφράζουν ένα διάχυτο τρόμο διακόπτονται από το χρυσαφί  της αρετής και από  το κοκκινορόζ των παθών και της αμαρτίας.

Για να ισορροπήσει και να εμπλουτισθεί η ζωγραφική σύνθεση και παράλληλα για να αυξηθεί η ένταση του θέματος, ο καλλιτέχνης με ευρηματικότητα στο V των συμπληγάδων εγγράφει το V του σώματος του δράκου και σ’ αυτό προσθέτει το V του κεφαλιού, των αποφύσεων και της ουράς του ερπετού. 

4. Εδώ ποτέ δεν ανθίζουν κρίνα

   

Στον πίνακα αυτό ο καλλιτέχνης έχει στήσει με πολύ προσοχή την εικαστική του  σύνθεση. Σε πρώτο πλάνο έχουμε τη σύνθεση ισόπλευρου τριγώνου  όπου τις κορυφές τους αποτελούν ψηλά τα κεφάλια του ζευγαριού και στη βάση οι δυο απειλητικοί σκύλοι που έρχονται να διαταράξουν την κοινή πορεία.

Έτσι, το τρίγωνο αυτό μόνο ισορροπία και αρμονία δεν εκπέμπει, αντίθετα φαίνεται να πέφτει από τη δόνηση σαν παραπέτασμα πάνω στα κεφάλια του ζευγαριού.

Στο διαταραγμένο αυτό τρίγωνο υπάρχουν σχέσεις αντιθετικές που απειλούν να διακόψουν την κοινή πορεία. Οι δυο σκύλοι (τα προβλήματα της ζωής, τα αντίθετα  θέλω του ενός και του άλλου) που έρχονται από την ίδια κατεύθυνση, απασχολούν,  απειλούν και τέλος φρενάρουν το ζευγάρι.

Τα δυο μέλη παρότι όμορφα και ψιλόλιγνα, εντούτοις μελαγχολικά και ανικανοποίητα μοιάζουν να μην ξαφνιάζονται, λες και είναι έτοιμα από καιρό, για την επίθεση, ούτε ενώνονται για να αντιμετωπίσουν τον κοινό κίνδυνο που τους απειλεί, αντίθετα ο καθένας γυρίζει το βλέμμα του  προς τη δική του πλευρά, για να αντιμετωπίσει το δικό του αντίπαλο. Έτσι, όμως το ζευγάρι ξεχωρίζει, ακινητεί σε άγονο έδαφος και αδυνατεί  να φτάσει  σε εύφορο περιβάλλον, για να  φυτέψει σπόρους, να βγάλει άνθη, κρίνα και καρπούς.

Παράλληλα, το φόντο της εικόνας εξελίσσεται σε τρία επίπεδα που μοιάζουν  λιτά, σαν τρεις επάλληλες λωρίδες να πέφτει η μια πάνω στην άλλη δίνοντας το αίσθημα μιας ανυπόφορης πίεσης. Είναι  το επίπεδο του άγονου δρόμου, το επίπεδο της λιμνάζουσας θάλασσας (λιμνάζοντα συναισθήματα)  και το επίπεδο του ουρανού (με βάρος,  που δεν ανοίγει στον ορίζοντα).

Ο καλλιτέχνης με τα χρώματα και το φόντο που επέλεξε κατορθώνει εύκολα να απλώσει ένα πέπλο απόγνωσης και μελαγχολίας, ώστε ο θεατής του έργου όχι μόνο να συναισθανθεί, αλλά και να κατανοήσει αιτίες και καταστάσεις βγάζοντας χρήσιμα και αναγκαία συμπεράσματα.

5. Εσχατιά

Στον πίνακα αυτό νιώθεις μια ιδιαίτερη αίσθηση, αυτή της διάσωσης της τελευταίας στιγμής από την προδιαγεγραμμένη πορεία της απώλειας. Το κρίσιμο όριο όπου όλα παίζονται έχει διαλεχτεί αριστοτεχνικά από τον καλλιτέχνη.

Η σύνθεση ‘‘κατά κορυφήν’’ είναι αριστουργηματική, ο πίνακας (καθ’ ύψος ορθογώνιο) έχει τμηθεί νοητά από τις διαγωνίους του χωρίζοντας, εν πρώτοις, το σχήμα σε δυο τρίγωνα στο τρίγωνο της ασφάλειας και στο τρίγωνο της απώλειας (πορείας χωρίς επιστροφή).

Ο ζωγράφος θέλοντας όμως  να δώσει μεγαλύτερη ένταση χώρισε επί πλέον το ορθογώνιο σε τρεις ζώνες σχηματίζοντας τρία επάλληλα οριζόντια ορθογώνια, και αυτή τη φορά, χαράσσοντας τις διαγωνίους στα χαμηλότερα ορθογώνια, όρισε μια νέα στενή τριγωνική περιοχή δίνοντας ένα επί πλέον περιθώριο στο αρχικό όριο ασφάλειας, μια δεύτερη ας πούμε ευκαιρία πριν το άλμα στο κενό και την οριστική απώλεια.

Ο αναβάτης (το λογικό) και το άλογο (το συναίσθημα), αφού πορεύτηκαν δίπλα-δίπλα όχι αρμονικά, αλλά ισότιμα (ως μη όφειλε) με την ίδια ελευθερία ή με την ίδια τόλμη ή ατολμία, και αφού ιχνηλάτισαν αχαρτογράφητες περιοχές, την τελευταία στιγμή συναισθάνθηκαν και κατενόησαν το κρίσιμο της εσχατιάς που πέρα από εκεί υπάρχει το χάος και το έρεβος.

Εδώ, ο καλλιτέχνης αφήνει ανοιχτά δυο ενδεχόμενα προβληματισμού, για την αιτία αυτοσυγκράτησης, την ξαφνική αυτογνωσία ή την έξωθεν  φώτιση, καθώς ο Ήλιος που βγαίνει στο άνω ορθογώνιο λαμπερός μέσα από τα σύννεφα, φωτίζει καθαρά  την περιοχή ιχνηλασίας και λούζει  στο φως το άλογο και τον κύριό του.

Τα χρώματα είναι πιο φωτεινά και ταυτόχρονα πιο ζεστά και μαζί με τη συναίσθηση της διάσωσης οδηγούν το θεατή σε μια ευχαρίστηση, όπως συμβαίνει πάντα μετά  την αποσόβηση μιας  παρ’ ολίγον καταστροφής.

6.   Απροσάρμοστοι

Εδώ η σύνθεση είναι δομημένη εν παραλλήλω, διότι έτσι απαιτεί το θέμα που ουσιαστικά διηγείται την αποξένωση, το διχασμό, την αντιπαράθεση, την πόλωση, που προμηνύει τη σύγκρουση. Και, βεβαίως, πρόκειται για την εσωτερική αντιπαλότητα μέσα στον ίδιο τον άνθρωπο ανάμεσα στο λογικό και το θυμικό του.

Ο καλλιτέχνης δείχνει να μην υποτιμά τον έναν πόλο έναντι του άλλου. Τους δίνει  το ίδιο ύψος που μόνο η προοπτική τροποποιεί, τους δίνει την ίδια ένδυση, και  την ίδια αποφασιστικότητα. Τους τοποθετεί σε άγονες και μάλιστα βραχώδεις κορυφές που ανάμεσά τους   υπάρχει το χάος, γιατί άγονη, σκληρή και χαοτική είναι πάντα κάθε σύγκρουση.

Στο φόντο, ο καλλιτέχνης προειδοποιεί και δείχνει τον κυκλώνα, που σε λίγο θα καταφτάσει και θα σαρώσει στο διάβα του κάθε μοναχικό, κάθε  έκθετο, κάθε απροφύλαχτο.

Πόσο δύσκολο πράγμα είναι να τα βρεις με τον εαυτό σου. Εάν το κατορθώσεις, τότε τα έχεις βρει με όλο τον κόσμο, διότι εάν μπορέσεις να κατανοήσεις τις εσωτερικές σου συνιστώσες, τότε μπορείς χωρίς εσωτερικές τριβές να τις στρέψεις ομόρροπα για κίνηση προς τα μπρος και προς τα άνω, ξεπερνώντας πιο εύκολα τις εξωτερικές τριβές με το περιβάλλον σου. Αυτό το μήνυμα νοιάζεται και θέλει να περάσει ο καλλιτέχνης.     

7. ‘‘Μελανθή η βελουδινόφυλλος’’

Ο κύκλος θεωρείται το πιο αρμονικό επίπεδο σχήμα. Και ο καλλιτέχνης, αφού κατά μια  ανάγνωση - γιατί υπάρχουν και άλλες - σε αυτόν τον  πίνακα, δείχνει αισθήματα αγάπης για τη φύση και το έμβιο περιβάλλον, το οποίο νοιάζεται σαν  αδέλφι του, έχει επιλέξει  την κατά κύκλο σύνθεση.

Στο μεγάλο κύκλο τοποθετεί τον έναστρο ουρανό και την ήρεμη θάλασσα με τον πρώτο να πρωταγωνιστεί. Στο κάτω μέρος σαν σε  εξωτερικό κέλυφος τοποθετεί την έμβια φύση να συνδιαλέγεται αρμονικά κάτω από το φεγγοβόλημα των άστρων  και το σεληνόφως, γιατί τα βαθιά και δυνατά αισθήματα συμβαίνουν μέσα στη μαγεία τη νύχτας, όταν κοπάζουν οι θόρυβοι της καθημερινής τύρβης.

Στο σημείο της επαφής του ανθρώπου με τη ‘‘Μελανθή τη βελουδινόφυλλο’’ το χρώμα γίνεται κόκκινο, σημάδι λειτουργίας  δυνατών ερεθισμάτων, και εκεί που συμβαίνει η επαφή ένας νέος κύκλος αρμονίας πάει να σχηματιστεί.

Η κλίση του προσώπου, του κορμιού, του χεριού και των φύλλων της Μελανθής διαγράφουν νοητή κυκλική τροχιά, για να υλοποιηθεί με χάρη η επικοινωνία, για να  μπορέσει με ιερότητα να μεταδώσει η  μια πλευρά στην άλλη το άγγιγμά της.

Η ιλαρότητα του προσώπου είναι εμφανής, η σεμνότητα της στάσης ξεκάθαρη, το άγγιγμα απαλό, βελουδένιο. Η ‘‘Μελανθή’’ ανθεί τη νύχτα, τής φτάνει το φως των άστρων και του φεγγαριού, η σιγαλιά της ήρεμης νύχτας και προπάντων ο σεβασμός και η αγάπη του ανθρώπου. 

Και αυτή, για να δείξει μέσα στη νύχτα το περίσσευμα της αγάπης της, και να μεταφέρει το μήνυμά της κάνει τα φύλλα της βελούδινα ως μια πρόσθετη διάσταση εξωτερίκευσης πέρα από την ευωδιά της, για να μπορέσει να τα αισθανθεί πιο σίγουρα και πιο ολοκληρωμένα ο άνθρωπος.

Ένας πίνακας όνειρο, ένας πίνακας   ποίηση  και αρμονία, έτσι όπως θα έπρεπε να είναι και η σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον του.

Αντίστοιχα θα μπορούσαν  να επισημανθούν και να νοηθούν, εάν η «Μελανθή η βελλουδινόφυλλος» διαβαστεί ως ο κρυφός μεγάλος έρωτας, για μια τρυφερή και ευγενική ψυχή, για μια ιδανική αγάπη.

8. ‘‘ Μονάχα προς τα χάη θα σ’ έσωζε μια πτήση’’ 

           

Ο πίνακας αυτός, φτιαγμένος με κάρβουνο, ταιριάζει απόλυτα με το θέμα του. Ο άγγελος μπλοκαρισμένος αντί να πετά, βρίσκεται καθισμένος σχεδόν κουλουριασμένος που παραπέμπει σε ερπετό. Αντί να αγναντεύει τους αιθέρες, στρέφει το πρόσωπό του χαμηλά προς το νερό. Η πλήρης αντίθεση. Το βλέμμα του μάλλον θυμωμένο, σκοτεινό σχεδόν απεγνωσμένο. Ψηλά στο φόντο ο ουρανός επίσης σκοτεινός  και ‘‘ανήσυχος’’ με απόκοσμες δίνες. Δίνες ίδιες και όμοιες όπως οι σκέψεις του αγγέλου.

Και όμως ο ήλιος φέγγει στο βάθος του ορίζοντα, και όμως  γερά υπάρχουν τα φτερά, έτσι που να μπορεί να γίνει η πτήση. Μπορεί να γίνει πάλι ο άγγελος του ελέους και όχι να χρειάζεται ο ίδιος το έλεος. Ο δημιουργός του τον προτρέπει: ‘‘ Μονάχα προς τα χάη θα σ’ έσωζε μια πτήση.’’ Τότε θα εύρισκε σκοπό, χαρά και απόλαυση.

Μεγάλο το μήνυμα του πίνακα για όλους μας που αντί να προσβλέπουμε στα υψηλά και τα ωραία, παγιδευόμαστε στα χαμηλά, τα τετριμμένα. Καθυστερούμε, αναμετρούμε δυσκολίες, παραλύουμε  με ανώφελες σκέψεις και αδυνατούμε να ανοίξουμε τα φτερά μας, για να βρεθούμε  εκεί όπου είναι ο οικείος χώρος  μας.

Εικαστικά η ‘‘κατά σπείρα’’ σύνθεση του πίνακα (ουρανός - άγγελος - βράχος) είναι ευφυέστατη, καθόσον τοποθετεί την όλη περιδίνηση εσωτερική (αυτή του αγγέλου ) και εξωτερική (αυτή του ουρανού) απόλυτα ταιριαστά πάνω σε σπείρα έλικας, έτσι ώστε να ενισχύεται σε δεύτερο επίπεδο η όλη ένταση του πίνακα.         

9. Ο Ευγενής

Ο νους όλων όσων ατενίσουν τον ευγενή αρχικά  πηγαίνει στον Αϊ Γιώργη. Όμως το θέμα διαπραγματεύεται και τον αγώνα κάθε ευγενικής ψυχής  που έταξε σκοπό της ζωής του την αυτοθυσία για το καλό των άλλων, κόντρα σε σκοτεινά κέντρα και κάθε είδους εμπόδια.

Η σύνθεση έχει στηθεί ‘‘κατά τρίγωνο’’ του οποίου οι πλευρές βρίσκονται στον αέρα,  εγγεγραμμένο σε  κατακόρυφη έλλειψη που και τα δυο αυτά νοητά σχήματα τονίζουν το ασταθές και το αβέβαιο της αναμέτρησης. Τις κορυφές του τριγώνου καταλαμβάνουν με τη σειρά, η δουλοθείσα   κόρη, ο ελευθερωτής ευγενής και  ο τρομερός δράκος.

Ο καβαλάρης ευγενής δεν είναι άτρομος (φαίνεται από το ‘‘αναμάλλιασμα’’  της κόμης του), όμως είναι αποφασισμένος να φέρει σε πέρας το έργο του (φαίνεται από το βλέμμα του που είναι απόλυτα προσηλωμένο στο στόχο του), και αυτό έχει σημασία.

Ο κίνδυνος είναι τόσο κοντά, ο δράκος έχει ήδη κάνει την πρώτη περιέλιξή του. Η κόρη παρακολουθεί έντρομη την έκφραση του  ευγενή, για να μαντέψει  από εκεί την εξέλιξη της αναμέτρησης.

Η κόρη γυμνή, ταπεινωμένη. Ο ευγενής γυμνός χωρίς πανοπλία, άφοβος σε άμεση επαφή το σώμα του με αυτό του αλόγου, σαν σε πλήρη ταύτιση λογικής και θυμικού, σε ολοκληρωτική και τέλεια συνεργασία για δράση.

Κοντά στην κάτω εστία της έλλειψης  ο χαλκάς της δουλείας κοντά στην πάνω εστία το αιχμηρό σίδερο που θα φέρει την ελευθερία. Το κεφάλι του αλόγου πιο πάνω από του δράκου προδικάζει την τελική έκβαση της αναμέτρησης.

Η γύρω φύση (δέντρα και φυτά) παρακολουθούν σαν από εξέδρα την αναμέτρηση, και στο βάθος ο ανοικτός και φωτεινός  ουρανός  προτυπώνει τη νίκη κατά του τρομερού όφεως.          

Ευγενής λοιπόν ή άγιος δεν έχει σημασία. Σημασία έχει το σκότωμα του δράκου και η απελευθέρωση της κόρης. Πίνακας ή αγιογραφία και πάλι δεν έχει σημασία. Σημασία έχει ότι ο θεατής μένει αληθινά έκθαμβος από το στήσιμο του όλου σκηνικού από τη δράση που παρακολουθεί από το ‘‘παίξιμο’’ των φωτοσκιάσεων και τέλος  από τα χρώματα (ζεστά - ψυχρά) και τις εντυπωσιακές αποχρώσεις του εξαίσιου αυτού πίνακα. Και δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά, αφού στον πίνακα αυτόν έχει ξοδευτεί πολύς καλλιτεχνικός μόχθος, εάν σκεφτεί κανείς ότι το προσχέδιό του (με κάρβουνο) είναι από μόνο του ένας πλήρες εικαστικό έργο.

10. Ο Ευρωπαίος

Πρόκειται για ένα  πολύ ιδιαίτερο πίνακα. Ο θεατής του δεν θα παρακολουθήσει κάποιο δρώμενο ‘‘εκ του ασφαλούς’’ που ο καλλιτέχνης διηγείται εικαστικά. Αντίθετα, θα μπει και ο ίδιος στο δρώμενο, διότι η σύνθεση του πίνακα ‘‘κατά έμβολο’’ σου δίνει την αίσθηση ότι το τέρας ξάφνου ξεπηδά μέσα από την εικόνα κατεπάνω σου σαν γροθιά έτοιμο για κακό.

Ο καλλιτέχνης το κατορθώνει αυτό με ευφυή, απλό και αποτελεσματικό τρόπο. Έχει φροντίσει να δώσει πίσω στο φόντο και συγκεκριμένα στο περίγραμμα του τρομακτικού όντος μια λεπτή λωρίδα κόκκινου,  αυτού της φωτιάς και της καταστροφής.

Ακόμη ο σπαρμένος με κρανία δρόμος του τέρατος προβάλλει κατευθείαν πάνω στο θεατή και αυτό υποσυνείδητα αυξάνει την απειλή. Μετά το πρώτο σοκ αρχίζεις την λεπτομερή παρατήρηση: το δαγκωμένο μήλο (γνώση), το φύλλο συκής (σεμνοτυφία) - μάλιστα εδώ ο δημιουργός, για να γλυκάνει την ατμόσφαιρα, τοποθετεί με πολύ σαρκασμό το μανταλάκι - το βλέμμα σαν περισκόπιο, το στόμα όλο βουλιμία,  το γένι το δαιμονικό, τη σουβλερή (σαν αιχμή βέλους) μύτη, το πόδι σαν ερπύστρια, το μαλλί υψωμένο σαν κεραία, για να μην ξεφεύγει τίποτε από γύρω πεδίο.  

Το τέρας βγαίνει από μια καταστροφή και ψάχνει για την επόμενη. Όταν τέλος μαθαίνεις το όνομά του δεν χρειάζεται πολύ για να συμφωνήσεις με τις σκέψεις και τις αγωνίες του καλλιτέχνη, αναφορικά με τη σκοτεινή - καταστροφική - πλευρά του Ευρωπαίου, διότι βεβαίως υπάρχει και η φωτεινή πλευρά του, καθόσον  όλα τα ζητήματα έχουν πολλές όψεις. Η αλήθεια ποτέ δεν είναι μονοδιάστατη, αλλά πολυπρισματική. Θα πρέπει κατά τη γνώμη μας να συμπληρωθεί από τον καλλιτέχνη και η άλλη όψη του Ευρωπαίου, ώστε σαν σε  δίπτυχο να εκφραστεί εικαστικά όλη η ευρωπαϊκή αλήθεια.

Βεβαίως, εάν ο Ευγενής (του προηγούμενος πίνακα) παραπέμπει στον Ευρωπαίο ιππότη, τότε η καλή πλευρά του ευρωπαϊκού πνεύματος που είναι  ο ιπποτισμός έχει ήδη εκφραστεί και το ευρωπαϊκό δίπτυχο του ζωγράφου έχει ήδη υλοποιηθεί.

11. Πινέζες  

Εδώ ο καλλιτέχνης με πολύ διάθεση και χιούμορ σχολιάζει τις σχέσεις των ζευγαριών. Μας δείχνει σε δεύτερο πλάνο  την στέρεη σχέση του αρσενικού και του θηλυκού, που απρόσκοπτα  λειτουργεί  το πάρε - δώσε τους. Εδώ έχει επιλεγεί η απλή αμφίεση, η απλή κόμμωση  και ως χώρο ο θεατής εικάζει εύκολα την παραλία, μέρος εκτόνωσης, χαράς και ελευθερίας. Ο θεατής μόλις  που τους διακρίνει, διότι τέτοιου είδους σχέσεις δεν είναι σίγουρα η πλειοψηφία. Πλειοψηφία είναι οι δύσκολες και ολισθηρές σχέσεις των ζευγαριών που σιγά-σιγά οδηγούν σε αποξένωση και τέλος σε διάλυση.  Γι’ αυτό ο καλλιτέχνης επιλέγει σε πρώτο πλάνο να δείξει, με  ζωηράδα και χιούμορ, μια τέτοια δύσκολη και ολισθηρή σχέση.

Είναι βέβαιος ότι ο πλούτος και η ψηλή κοινωνική θέση κάνουν τον άντρα και τη γυναίκα - τους δείχνει με ωραίες φορεσιές που εντυπωσιάζουν -  να νιώθουν ότι δεν πατάνε στο έδαφος, έτσι πολύ ευρηματικά τους τοποθετεί επάνω σε μπαλόνια που μόλις και μετά βίας ισορροπούν.

Ο άντρας καλοπροαίρετα κοιτάζει τη γυναίκα με ευθύ βλέμμα, της τείνει κόκκινο λουλούδι σημάδι των φλογερών του αισθημάτων, πετά η σκούφια του από χαρά, όπως συνήθως συμβαίνει στα αρσενικά,  η γυναίκα αντίθετα με το βλέμμα και το χέρι της επικεντρώνεται πιο χαμηλά, αποφασισμένη με απανωτά  τερτίπια (εδώ πινέζες) να προσγειώσει τον άντρα ανώμαλα. Είναι η αιώνια βούληση και επιθυμία του θηλυκού να έχει  το ‘‘πάνω χέρι’’ στη σχέση της με το αρσενικό, ειδικά όταν αυτή κατέχει πλούτο και υψηλή κοινωνική θέση.

Εδώ, η σύνθεση ευφυέστατα είναι ‘‘κατά πλέγμα’’ με οριζόντιες γραμμές το δρόμο, το διαχωριστικό των λουλουδιών, την υπονοούμενη παραλία, τη θάλασσα, τον ουρανό, και με κατακόρυφες γραμμές τα σώματα και τα δέντρα. Σ’ αυτό όμως το πλέγμα μπαίνουν οι κύκλοι, οι μπάλες και το φύλλωμα των δέντρων, έτσι το όλον παραπέμπει σε μια νοητή σκακιέρα όπου τα δυο ζευγάρια παίζουν τη δική τους παρτίδα.

Το παραλιακό ζευγάρι, μετά από στρωτό παιχνίδι που κρατάει χρόνο,  καταλήγει ισόπαλο με αποτέλεσμα την αμοιβαία ευχαρίστηση και ικανοποίησή τους. Το άλλο ζευγάρι φαίνεται ότι θα τελειώσει γρήγορα την παρτίδα του και η Βασίλισσα (Ρένα) θα απειλήσει καίρια και αποτελεσματικά το Βασιλιά (Ρουά) της.

12. Ορφέας και Ευρυδίκη

Ο αρχαιοελληνικός μύθος του Ορφέα και της Ευρυδίκης έχει απασχολήσει από πολύ παλιά μεγάλους καλλιτέχνες όχι μόνο εικαστικούς αλλά και μουσουργούς. Συμβαίνει αυτό, γιατί διαπραγματεύεται τη μεγάλη αγάπη και την τραγικότητά της,  τις θυσίες της και τη βάσκανο μοίρα της.

Τέτοια θέματα, βεβαίως, απαιτούν μεγάλη έκταση, προκειμένου να εκδιπλωθούν και να αναδειχτούν και μεγάλη δεξιοτεχνία προκειμένου να δοθούν οι σωστές διορθώσεις (‘‘απάτες’’) σχεδιαστικές και χρωματικές, ώστε ο θεατής του έργου να δει αυτό που πρέπει τελικώς.  Επειδή ο καλλιτέχνης μας αναμετράται συνήθως με μεγάλες επιφάνειες, ήταν εύλογο κάποια στιγμή να διαπραγματευτεί εικαστικά  έναν αρχαιοελληνικό μύθο και μάλιστα τραγικό, αυτόν του Ορφέα και τη Ευρυδίκης  και να μας μεταδώσει τη  δική του εσωτερική δόνηση.

Είναι ευρηματικότατη η επιλογή της σύνθεσης με συνεχείς κατακόρυφες γραμμές που ανά δυο δημιουργούν πύλες - υλοποιούνται μέσω των υψηλόκορμων δέντρων - και παραπέμπουν στις πολλές πύλες του Άδη, τις οποίες  πρέπει το τραγικό ζευγάρι να διαβεί, προκειμένου ο Ορφέας να μπορέσει να φέρει στον επάνω κόσμο την Ευρυδίκη του.

Το ακόμα πιο σημαντικό, το οποίο δείχνει την καλλιτεχνική μαεστρία του δημιουργού είναι ότι την Ευρυδίκη και τη γύρω περιοχή της ο  ζωγράφος την έχει ‘‘ανοίξει’’ χρωματικά, προκειμένου να επιτύχει  μια ιδιότυπη αχλή, που παραπέμπει στο άυλο φάσμα της ψυχής της αγαπημένης,  η οποία αδυνατεί να περάσει στο ορατό του αγαπημένου της Ορφέα, αφού η μοίρα βρίσκει τον τρόπο της, έστω και την τελευταία στιγμή, για να ακυρώσει τις άδειες του Άδη και της Περσεφόνης.

13. Ρώτησε ο Αυγερινός τον Εωσφόρο: ‘‘Ποια κόλαση σε φλέγει;’’ Αλλά εκείνος προς το άλογό του ψιθύρισε :  ‘‘ Πιες νεράκι καθαρό’’ .  

            

Ο Αυγερινός είναι το δημώδες όνομα του πλανήτη Αφροδίτη, όταν  εμφανίζεται στον ουρανό κατά την αυγή. Γι' αυτό καλείται από πολλούς και "άστρο της ημέρας". Καλείται επίσης και Αποσπερίτης, όταν εμφανίζεται μετά τη δύση του ηλίου και είναι το λαμπρότερο αντικείμενο στον ουρανό αμέσως μετά τη Σελήνη. Οι αρχαίοι Έλληνες τον ονόμαζαν Εωσφόρο ή Έσπερο. Στη χριστιανική θρησκεία, όμως, ο Εωσφόρος είναι ο έκπτωτος άγγελος που κατέπεσε στη Κόλαση.

Τα δυο αυτά συμπλέκει αγνωστικιστικά ο καλλιτέχνης, προκειμένου να δείξει το αδύνατο από τον άνθρωπο να κατανοήσει τη συμπαντική αλήθεια, αναφορικά με  τη δημιουργία και την πορεία της. Και αντί να προσπαθεί να δώσει απαντήσεις σε τέτοιου είδους  ερωτήματα καλύτερα είναι να απολαμβάνει με καθαρό τρόπο τον κόσμο   γύρω του.

Έτσι, βάζει το άλογο (συναίσθημα; υποσυνείδητο; ασυνείδητες δυνάμεις; ένστικτο; ή όλα μαζί), να συλλαμβάνει  τον εσωτερικό  διάλογο του αυγερινού - εωσφόρου που παραπέμπει στην αναζήτηση της πραγματικής συμπαντικής αιτίας και να τον μεταφέρει με αγωνία στο αφεντικό του (το λογικό), και εκείνο με τη σειρά του, κατανοώντας το ατελέσφορο της υπόθεσης, να καθησυχάζει με επικούρεια απάντηση, δηλαδή ξεδίψασε και απόλαυσε αυτό που έχεις μπροστά σου, καθώς η πορεία μέλλεται να έχει πολύ δίψα.

Εδώ η σύνθεση είναι ‘‘χιαστί’’ που σημαίνει ο καμβάς έχει διαιρεθεί με τις διαγωνίους του σχηματίζοντας δυο ζεύγη κατά κορυφή γωνιών. Η άνω τριγωνική περιοχή που αντιστοιχεί στον ουρανό είναι η αιώνια πηγή των ερωτημάτων. Ο άνθρωπος, απ’ όταν άρχισε να στρέφει με δέος το βλέμμα του στο έναστρο ουρανό άρχισε να βάζει και τα σοβαρά ερωτήματά  του για την ύπαρξη και την παρουσία του. Η κάτω  (κατά κορυφή) τριγωνική περιοχή είναι αυτή των απαντήσεων που δίνονται απλά με τη σωστή βίωση της ζωής. Οι οριζόντιες   κατά κορυφή  τριγωνικές περιοχές που υλοποιούνται στον πίνακα με κακοτράχαλα βουνά και βράχια παραπέμπουν στην αιώνια αβεβαιότητα, την άγονη αναζήτηση και τα πνευματικά αδιέξοδα.

14. Συνουσία 

Εδώ παρουσιάζεται ο εξιδανικευμένος έρωτας του αρσενικού και του θηλυκού, όταν η μια ψυχή συναντά την αδελφή ψυχή της. 

Η σύνθεση ‘‘κατ’ έλλειψη’’, εν είδη κατακόρυφου αβγού, εκφράζει τόσο τη γονιμότητα αυτής της ένωσης όσο και την ευαίσθητη ισορροπία της, που κινδυνεύει να ανατραπεί, εάν και τα δυο μέλη δεν κρατηθούν με πίστη και αποφασιστικότητα. Με αυτό τον τρόπο ο καλλιτέχνης κατορθώνει, κεντράροντας το κυρίως θέμα του, να αφοπλίσει το μάτι του θεατή από το γύρω φόντο, για να τον κάνει να στοχαστεί για την ιδανική αγάπη.

Το βλέμμα κατευθείαν στον άλλον με γλυκύτητα και  σιγουριά, με ελαφριά κλίση της κεφαλής που τονίζει τον αλληλοσεβασμό, απαραίτητο συστατικό κάθε τέτοιας ένωσης. Τα πρόσωπα σε κάποια απόσταση που δείχνει ότι η πραγματική ένωσή τους δεν απαιτεί την αλληλοαπορρόφηση των μελών, αλλά τη διατήρηση της αυτονομία τους και την αρμονική επικοινωνία τους.

Τα χέρια τους, νοητά, πιο κάτω, απλωμένα αρπάζουν τους συντροφικούς ώμους, τα ενδύματα, λαμπρά, ενοποιούν και κρύβουν ως προστατευτικό παραβάν, προκειμένου να αποφευχθεί η παραβίαση και η διατάραξη από τα έξωθεν βάσκανα  βλέμματα.

Οι πτυχώσεις και ο στολισμός των φορεσιών τους σε πλήρη έκρηξη καταδεικνύει την πολυποίκιλη ομορφιά μιας τέτοιας ένωσης. Στο επάνω μέρος κυριαρχεί μια μεγάλη αμάδητη μαργαρίτα, δείγμα  ότι εδώ δεν φωλιάζει η αβεβαιότητα.

Ο εξωτερικός φόντος σαν προστατευτικό κέλυφος, όπως έχει παρασταθεί με αβρότητα, μοιάζει να επικροτεί και να  προστατεύει την ερωτική αυτή μυσταγωγία ψυχών τε και σωμάτων. Σε πρώτο μάλιστα πλάνο ανθίζουν τα κρίνα, σύμβολα της ιδανικής και παντοτινής ένωσης. Οι χρωματικές αποχρώσεις απαλές σε ταξιδεύον γλυκά-ονειρικά  στη χώρα της πραγματικής αγάπης.    

15.Το ξημέρωμα

Αυτός ο πίνακας παρότι δείχνει το ξημέρωμα, όπου η φύση αφήνοντας πίσω τα σκοτάδια ξυπνά και αισιοδοξεί, εν τούτοις μιλάει για τη μελαγχολία του μοναχικού νέου, που εξουθενωμένος από την απόγνωση της σπηλαιώδους νύχτας καθεύδει  αποκαμωμένος  με την πλάτη γυρισμένη στο καθημερινό γίγνεσθαι.

Ο καλλιτέχνης αναλώνοντας το μεγαλύτερο μέρος του καμβά του στην αρυτίδωτη θάλασσα εντείνει με αυτόν τον τρόπο το λιμνάζον συναίσθημα του νέου και με τα δυο γυμνά δέντρα  που ορθώνονται πιο πέρα χρωματίζει πιο έντονα την αίσθηση της μοναξιάς και της απόγνωσης, όπως συμβαίνει, όταν θωρείς  κυπαρίσσια δίπλα σε μνήμα.

Μπορούμε να πούμε ότι είναι ένας πίνακας προφητικός για τη νεολαία που καθεύδει, αδρανεί και ακινητοποιείται, από το σκοτάδι της κρίσης, την ίδια ώρα που αλλού φωτίζεται  με αισιοδοξία το αύριο που χαράζει. 

16.  Χαρούμενη θλίψη

Η  θλίψη στις περήφανες και ευγενικές ψυχές διαλέγει, πολλές φορές, να εκφραστεί  με χαρούμενο, ακόμη και αστείο προσωπείο. Έτσι, προστίθεται  ένα επιπλέον δράμα  πάνω στο κύριο  δράμα που συμβαίνει. Πόσες φορές π.χ. άνθρωποι του θεάματος μοιράζουν απλόχερα το γέλιο γύρω τους ενώ μέσα στην καρδιά και την ψυχή τους βιώνουν καημούς, αποχωρισμούς, θανάτους, εγκαταλείψεις, αρρώστιες, δυστυχίες.

Αυτές τις περιπτώσεις έρχεται να εκφράσει με το χρωστήρα του ο καλλιτέχνης στον πίνακα της χορεύτριας, η οποία ενώ δονεί το γύρω περιβάλλον της με τερψιχόριο οίστρο, εν τούτοις δεμένη στο εσωτερικό της δράμα ακινητεί στο κέντρο της εικόνας  κρατώντας τις ισορροπίες της.

Εδώ, ο ζωγράφος έχει επιλέξει τη σύνθεση ‘‘κατά άτρακτο’’, που εκφράζει την περιστροφή περί άξονα, με τα πέπλα να γεμίζουν τον αέρα, και όλο μαζί το δρώμενο να παραπέμπει σε φαινόμενο ‘‘άκαυτης βάτου’’ έτσι όπως είναι πράγματι η μεγάλη Τέχνη.

Επίσης, ο καλλιτέχνης, ακολουθώντας τη νευτώνεια επιταγή, ευφυώς έχει ανοίξει τα χρώματα των πέπλων της χορεύτριας, ώστε να μοιάζουν εν τέλει  με λευκό, μεταφέροντας την παραγόμενη λάμψη μέχρι το έδαφος, δημιουργώντας έτσι μια φωτεινή έκρηξη, ένα εικαστικό άργος, προκειμένου να εκφράσει τη φλόγα του χορού που πηγάζει από το υψηλό δυναμικό, το οποίο γεννιέται πολλές φορές μετά από μια μεγάλη θλίψη.

17.  Χωρίς τίτλο

Και όμως μπορεί να δοθεί εύκολα τίτλος σε αυτόν τον πίνακα, π.χ. ‘‘Μοναχική πορεία’’, ‘‘Εγκατάλειψη’’, ‘‘Ατέλειωτη ερημιά’’, ‘‘Ο δρόμος προς την απώλεια’’ κλπ. Όμως, ο καλλιτέχνης προτίμησε να αφήσει ελεύθερο το θεατή να βάλει το δικό του τίτλο κατά πως νιώθει αυτός το έργο.

Είναι το θαύμα και η δύναμη της τέχνης, που με τρεις οριζόντιες λωρίδες και τρεις κατακόρυφες γραμμές καταφέρνει εδώ να τα εκφράσει όλα σε σχέση με την μοναχική πορεία του ανθρώπου. Τα χρώματα που έχουν διαλεχτεί δεν είναι πια  ονειρικά  δεν σε ταξιδεύουν, μονάχα σε δεσμεύουν βαριά και αδυσώπητα. 

Η θάλασσα λιμνάζουσα, πρασινωπή σε απόχρωση λαδί τονίζει τα βαριά συναισθήματα που είναι αδύνατο να κινηθούν από το έντονο ιξώδες τους. Ο ουρανός αιματώδης με συνεχείς στροβιλισμούς δείχνει το έντονο μπλοκάρισμα στη λογική  του μοναχικού διαβάτη και η φιγούρα του, χωρίς συγκεκριμένο ένδυμα, σχεδόν γυμνή προχωρά σε επικίνδυνο πεδίο. Το μαυροπούλι που τον παρακολουθεί προτυπώνει την επερχόμενη λεία του.

Ζωγραφικό έργο πολύ δυνατό, αντάξιο μεγάλου ζωγράφου, έργο που θα το ζήλευε και ο Μunk.     

18. Το φλύαρο πουλί

O καλλιτέχνης στο έργο αυτό εκφράζει με πολύ ιδιαίτερο τρόπο τις  ενοχές και τις επικρίσεις, τον κατήγορο και τον κατηγορούμενο, τα παράπονα και τις γκρίνιες, τις  αδυναμίες και τα υποκατάστατα, την ελευθερία και τη δέσμευση, το ατημέλητο και το καθώς πρέπει, τον κίνδυνο και την αδιαφορία του.

Σε ένα τέτοιο περιβάλλον δεν ανθίζουν λουλούδια, γιατί  ο ήλιος λάμπει ψυχρά και ο τόπος άγονος, δεν εκφράζονται αισθήματα, δεν χαμογελούν τα χείλη. Μόνο ένα παράπονο  ξεχύνεται απέναντι στο δριμύ κατηγορώ που εκστομίζεται. Έτσι όμως δεν μπορούν να ξεδιπλωθούν τα μέλη, δεν μπορούν να ορθωθούν και  να προχωρήσουν, στέκονται εγκλωβισμένα στην άκρη του γκρεμού με κίνδυνο να χαθεί η διέξοδος και έτσι  να γίνει η βύθιση  στα παγωμένα νερά που απειλητικά περιτριγυρίζουν και περιμένουν.

Η επιτυχής σύνθεση ‘‘κατά τομείς’’ που παραπέμπουν σε φτερωτές ανεμόμυλου, εντείνει τη σύγχυση, την περιδίνηση του μυαλού, καθώς ο άνεμος της επίκρισης, της ενοχλητικής και ατελέσφορης φλυαρίας   πνέει δυνατά και ασταμάτητα.

                                                                                                            Στάθης Ασημάκης

                                                                                                                 28-1-2014