Με την ευκαιρία των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση.
Το ηρωικό και μαρτυρικό τέλος το μεγάλου ρουμελιώτη αγωνιστή και οπλαρχηγού Αθανάσιου Διάκου.
(απόσπασμα από τη χειρόγραφη ιστορία της οικογένειας Τράκα [Τάκη Λάππα, ανάτυπο από τον 23ο τόμο του Δελτίου της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος.])
Για να γνωρίζουμε και να μη ξεχνούμε ποτέ ως Έλληνες, το πώς κερδίσαμε την ελευθερία μας.
«[…]. Την 22 Απριλίου οι μνησθέντες πασάδες διήρεσαν εις δυο τον στρατόν των, και ο Ομέρ Βρυώνης με τας πλείστας δυνάμεις κατηυθύνθη κατά των φρουρών της Φραντζής και Γοργοποτάμου (Δύρου), το δε έτερον σώμα υπό τον Μεχμέτ Κιοσέ πασάν κατά της Αλαμάνας.
Αι απειροπληθείς ορδαί του Ομέρ Βρυώνη εν τη εμφανίσει των ηνάγκασαν τους φρουρούς Φραντζής και Γοργοποτάμου (Δύρου) Έλληνας να ζητήσωσιν οχυρωτέρας θέσεις προς τας ακρώρειας της Οίτης […] αι δε υπό του Κιοσέ Μεχμέτ πασά εχθρικαί δυνάμεις επεχείρησαν τας κατά της Αλαμάνας εφόδους των και βοηθηθέντες και από τους παρά του Ομέρ Βρυώνη σταλέντας και καταλαβόντες τα νώτα της Αλαμάνας εξεπόρθησαν αυτήν, πεσόντων ηρωικώς των εν αυτή φρουρούντων Ελλήνων. […].
Οι περί την Χαλκωμάταν Έλληνες φρουροί καταπληχθέντες εις την εμφάνισιν των εχθρών ετράπησαν προς τας κορυφάς της Οίτης, αιχμαλωτισάντων των Τούρκων ου μακράν της εν Χαλκωμάτα πηγής επί υψιπέδου τινος τον, με τον Πανουριά, τότε όντα αρχιερέα των Σαλώνων Ησαΐαν, ενώ ίππευε, ούτινος την αγίαν κεφαλήν απέκοψαν οι Αγαρηνοί ως και του αδελφού του Παπαϊωάννου αιχμαλωτισθέντος.[…].
Τους εν Μουσταφάμπεη Έλληνας μη δυνηθέντες να διασείσωσιν έλυσαν, μετά την αιχμαλωσίαν του Διάκου και την εκπρόρθησιν της Αλαμάνας, την πολιορκίαν αυτών και επανέκαμψαν εις Λαμίαν, όπου ο τουρκικός στρατός αυθημερόν φέρων μεθ’εαυτού και τον Διάκον έφιππον και σιδηροδέσμιον μη θελήσαντα να υποχωρήση, αν και προτρεπόμενον εις τούτο παρά των συντρόφων του, πολεμήσαντα δε ηρωικώς και εκκενώσαντα τα όπλα του με το ξίφος ανά χείρας, ηχμαλώτισαν αυτόν αιμόφυρτον, ον επαρουσίασαν την επιούσαν εις τους εν τω σαραγίω του Χαλήλμπεη καταλύσαντας πασάδας Κιοσέ και Βρυώνη, οίτινες τω υπεσχέθησαν ελευθερίαν ζωής και εξουσίαν νατω χορηγήσωσι καθ’ όλην την Ανατολικής Ελλάδα υπό τον όρον να εξομώσει εις το τουρκικόν θρήσκευμα και συνεπώς υποσχεθή πιστήν υπηρεσίαν εις τον σουλτάνον.
Αλλ’ ο Διάκος μετά τον καφέν, ον τω είχον προσφέρει επιθέσας αρειμανίως τον ένα πόδα επί του άλλου και στρέψας τον μύστακά του τοις απεκρίθη, ότι ούτε την θρησκείαν του αλλάσσει, ουδέ το γένος του προδίδει και ότι αντί τούτων προτιμά μυρίους θανάτους, διότι ως αυτόν Διάκοι και πολύ καλλίτεροί του είναι χιλιάδες πέραν της Αλαμάνας (Σπερχειού).
Ακολούθως,ιδόντες αυτόν ακατάπειστον διέταξαν τον σκληρότερον δια του ανασκολοπισμού θάνατον, γενόμενον επί του τότε κοπρώνος εις το άκρον και προς ανατολάς της Λαμίας κειμένου, ένθα ήδη είναι τα κρεοπωλεία και ένθα παλουκώσαντες αυτόν την 2 ώραν μ.μ. της επιούσης της συλλήψεώς του ημέρας, ανεστήλωσαν αυτόν επί του τότε ως ανωτέρω κοπρώνοςτοποθετήσαντες αυτόν προς πλείονα τιμωρίαν να βλέπη προς δυσμάς, ώστε ο προς την δύσιν βαίνων ήλιος προσέβαλλεν αυτόν κατά πρόσωπον, το δε παλούκι εισελθόν δια του πρωκτού εξήλθεν εις το άνωθεν μέρος της δεξιάς ωμοπλάτης του.
Περί δε τον Διάκον ετοποθέτησαν και τας κεφαλάς των εν τη ιδία μάχη φονευθέντων Ελλήνων περί τας 80 προς εμπαιγμόν εις κάθε δέκα κεφαλάς εκάρφωσαν και επί του μετώπου μιας κεφαλής χάρτην δια καρφίου με την επιγραφήν «Καπετάνος» και άς ενώπιον του Διάκου έγδερναν.
Ο Διάκος αναστηλωμένος επί του πασάλου και υβρίζων ελεεινώς τους Τούρκους, επετίμα τους πάντας, διατί δεν ευρίσκεται είς με θάρρος και ευσπλαχνίαν να τον φονεύσηδι’ όπλου και ούτω σωθή των βασάνων, ότε περί το εσπέρας της ιδίας ημέρας χριστιανός τις Βούλγαρης το γένος και σεΐζης (ιπποκόμος) έχων έτοιμον τον ίππον του κυρίου του, ον την νύκτα έβοσκεν εις τα τζαΐρια σταθείς, εις το προς το μεσημβρινόν άκρον της προς άρκτον του Διάκου κειμένης και ήδη ονομαζομένης πλατείας της εβδομαδιαίας αγοράς, 60 περίπου βήματα μακράν του αναστηλωμένου Διάκου επυροβόλησεν αυτόν δια του όπλου του και αμέσως ιππεύσας διά της μεγαλυτέρας ταχύτητος του ίππου έφυγεν, το πυροβόλον του ειρημένου Βούλγαρη επέτυχεν τον Διάκον άνωθεν της οσφύος, η δε σφαίρα εισελθούσα από την δεξιάν πλευράν του εξήλθεν εκ της αριστεράς, δεν τω έφερνε όμως τον θάνατον αμέσως, έπασχεν από δίψαν ακάθεκτον και απαύστως εζήτει νερόν, αλλ’ ουδείς ετόλμα χριστιανός να τω δώση, υπαρχούσης εκεί οθωμανικής φρουράς.
Περί δε το μεσονύκτιον ο παρά τον αναστηλωθέντα Διάκον έχων εκεί παρακείμενον αρτοπωλείον Παναγιώτης Ψωμάς εκ Λαμίας προσδέσας εις ξύλινον μακρύ κοντάρι αγγείον από τενεκέν πλήρες ύδατος επλησίασεν αυτό εις τον επί του πασσάλου οδυρόμενον Διάκον, όστις και έπιεν, και μετ’ ολίγας στιγμάς εξεψύχησε παραδώσας την ψυχήν αυτού εις τον Πλάστην όλως φιλοπάτριδα. αν και αποθαμένος έμεινεν επί της σούβλας πέντε ημέρας ως και αι περί αυτόν, ως ερρέθη, εγδαρμέναι κεφαλαί, αίτινες, αν και εβρώμισαν ουδείς όμως ετόλμα να ζητήση τον ενταφιασμόν των.
Τέλος, δια παραπόνων όλης της συνοικίας μη υποφερούσης την δυσωδίαν ένεκα της σήψεως, ο καφάμπεης δι’ ενός βιαίου λακτίσματος με τον πόδα του κατά του αναστηλωμένου Διάκου έσπασε την σούβλαν περί το άνω της επιφανείας της γης μέρος και ούτω κατέπεσεν ο Διάκος παλουκωμένος και ον διαταγή του ιδίου καφάμπεη έσυρεν εκ της σούβλας ο Γύφτος Κεφάλας και ο Φαραδήμος, αμφότεροι κάτοικοι Λαμίας, και έρριψαν αυτόν ως ήτο εσουβλισμένος εντός του το πηγαίον της πόλεως ύδωρ δεχομένου οχετού ονόματι Σκατόρευμα και εν τη θέσει κάτωθι της λιθίνης γεφύρας αυτού είκοσι περίπου βήματα, εν τη αυτή δε θέσει έρριψαν και τας ανωτέρω κεφαλάς και δυο τουρβάδες αυτιά και μύταις ας είχον αποκόψει οι στρατιώται Τούρκοι, από τους φονευθέντας Έλληνας και Τούρκους,επεδείκνυον τοις πασάδαις, ως όλα εξ ελληνικών κεφαλών αποκοπέντα, δια να λαμβάνωσι μπαξίσι (δώρα) ο δε χρόνος επέχωσεν έκτοτε άπαντα ταύτα.[…]»….
