Σκόρπιες γνώσεις ναι, σκόρπια λόγια όχι.

[1^ο]

                                                                                         Επιμέλεια  Στάθη Ασημάκη

Λόγω φιλοξενίας στο υπέροχο rakopolio.blogspot.gr ας αρχίσουμε, τιμητικά, με θέματα σχετικά με φαγητό και  ποτό και, βεβαίως, αναφέροντας σοφά  λόγια.

***

-ἔφαγον, φαγεῖν, φαγητόν κλπ. Οι λέξεις αυτές παράγονται από την ιερή φηγόν ή φαγόν  του Διός, το είδος δηλαδή της δρυός με τα εδώδιμα βελανίδια. «Ἀρκάδες προσέληνοι, φηγόν ἔδοντες ἐν οὔρεσιν». Τα ιερά δείπνα προς τιμήν του Διός ονομάζονταν «ἱερά φαγήσια».

-ἧπαρ. Ένα από τα σπουδαιότερα όργανα του σώματος. Θεωρείται το χημικό εργοστάσιο του οργανισμού. Όργανο με πολλαπλές λειτουργίες επεμβαίνει, ρυθμίζει, και αναγεννάται (επιδιορθώνεται). Σύμφωνα με ορισμένους παράγεται από το ρήμα ἠπάομαι = επιδιορθώνω.

Η λαϊκή ονομασία συκώτι προέρχεται από μια αρχαία συνταγή μαγειρικής: το «ἧπαρ συκωτόν», δηλαδή ήπαρ παραγεμισμένο με σύκα. 

-πάστη. Αρχαίο παρασκεύασμα τροφής από ανάλατο τυρί, λεπτό αλεύρι (σεμίδαλι) και σουσάμι.

-το άριστον. Αρχικά σήμαινε το πρωινό φαγητό και λαμβανόταν κατά την ανατολή του ήλιου.

Οι αρχαίοι Έλληνες έλεγαν: «Ἐπάν ἴδῃς μονοσιτούντα, μηδέ ἐπερώτα. Τά πάντα κακῶς ἔχει» = Εάν δεις κάποιον να τρώει μόνος του, μην τον ρωτάς καθόλου  για το πώς περνά. Όλα τού  πηγαίνουν άσχημα.»

Στην αρχαία Ελλάδα όλοι χαρακτηρίζονταν ως «μικροτράπεζοι και φυλλοτρῶγες (δηλαδή φτωχοί και σαλατοφάγοι)», σε αντίθεση με του Έλληνες της Σικελίας,  των οποίων τα γεύματα και τα δείπνα  ήσαν πλούσια (γνωστή η «σικελική τράπεζα»).

Οι αρχαίοι Αθηναίοι αγαπούσαν πολύ το κοντοσούβλι, κρέας τεμαχισμένο και περασμένο σε «οβελίσκους», το ξανθό μέλι, το «σύμπακτον γάλα» (γιαούρτι), τα «τρωγάλια» (ξηροί καρποί), τα «ἐμβάμματα» (σάλτσες) και τις «φυλλάδες» (σαλάτες).

-ορέγω. Απλώνω το χέρι. Έτσι, όποιος απλώνει το χέρι για φαγητό, έχει όρεξη.

-όψον. Το προσφάι, δηλαδή καθετί που τρωγόταν με ψωμί. Μάλιστα, τα κρεμμύδια καλούνταν από την ομηρική εποχή ‘‘ὄψον ποτῷ’’ (δηλαδή μεζές για κρασί), επειδή γνώριζαν ότι η χρήση κρεμμυδιού προκαλεί αύξηση διάθεσης για πόση οίνου. Τέλος, σύμφωνα με ορισμένους, επειδή στην αρχαία Αθήνα το κύριο προσφάι (όψος) ήταν οι ιχθύες, γι’ αυτό ονομάστηκαν οι ιχθύες, οψάρια και τελικώς ψάρια.

***

-μέθυ. Πιθανόν ήταν η αρχαιότερη λέξη για να χαρακτηρίσει τον οίνον. Λεγόταν μέθυ, επειδή τον έπιναν  μετά τη θυσία. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, το ρήμα μεθύω ετυμολογείται από το «μετά θύειν».

-οίνος. Σύμφωνα με κάποιους προέρχεται από το ρήμα ὀνέω, ὀνίνημι =
  ωφελώ, επειδή, τάχα, το κρασί σε μικρές  ποσότητες ωφελεί. Σύμφωνα με άλλους, η λέξη δεν είναι ούτε ινδοευρωπαϊκή ούτε σημιτική. Η αιολική Foίνος, η λατινική vinum, η αρμενική gini και η αλβανική vene είναι ανεξάρτητα μεταξύ τους δάνεια από κάποια μεσογειακή ή ποντική γλώσσα.

-αίθοψ οίνος. Μαύρο κρασί.

-γερούσιος οίνος. Το κρασί εξόχου ποιότητας, το οποίο προσφερόταν, στα ομηρικά χρόνια,  στους γέροντες που καλούνταν σε δείπνο από το βασιλιά. Των επιφανών τα ποτήρια γεμίζονταν μέχρι επάνω. Των άλλων, όμως, κατά ένα μέρος μόνο.

Γενικώς, ο οίνος στην αρχαία Ελλάδα μειγνυόταν με νερό. Το να έπινες τότε οίνο άκρατο (ανέρωτο) εθεωρείτο βαρβαρικό έθιμο. Η ιδεώδης αναλογία της ανάμειξης ήταν 3 προς 1 («Τρίς ὕδατος προχέειν, τό δέ τέταρτον οἴνου» αναφέρει ο Ησίοδος). Από την μείξη αυτή προέκυψε η ονομασία κρασί (από το ρήμα κεράννυμι = ποιώ κράση (ανακάτωμα).

Στην αρχαία Αθήνα η γνώμη των οινοποτών για τους υδρωπότες γίνεται γνωστή μέσα από τα παρακάτω χαρακτηριστικά χωρία :

Ο Φιλοκράτης, γνωστός φιλομακεδόνας, είχε πει απαξιωτικά για το μεγάλο  πολιτικό του αντίπαλο Δημοσθένη: “Οὗτος μέν ὕδωρ, ἐγώ δ' οἶνον πίνω.” (‘‘Αυτός νερό πίνει [γι' αυτό είναι ιδιότροπος - παράξενος], εγώ όμως κρασί.’’)

Ο Αριστοφάνης στους “Σφῆκες” (στιχ. 80) αναφέρει για την οινοποσία: “Αὕτη γε χρηστῶν ἔστιν ἀνδρῶν ἡ νόσος.” (Η οινοποσία είναι ασθένεια των καλόψυχων ανθρώπων.)

Και ο κωμικός Κρατίνος, υμνώντας τα καλά της οινοποσίας, συνοψίζει το περίφημο ρητό: “ Ὕδωρ δέ πίνων χρηστόν οὐδέν ἄν τέκοις” (Αυτός λοιπόν που πίνει νερό, τίποτε καλό δεν  μπορεί να γεννήσει [δημιουργήσει].)

-ποτοπαγίς. Η παγιδεύουσα προς πότον. Από την αρχαιότητα λοιπόν υπήρχε το επάγγελμα της consommatrice !

Λίγοι ομηρικοί στίχοι σχετικοί με το φαγητό και το ποτό

Από την Ιλιάδα:

«[…] οὐδέ τι θυμός ἐδεύετο δαιτός ἐίσης» = «[…] και δεν στερείτο η όρεξή τους ανάλογη μερίδα», (Ραψ. Α 468).

Στην ομηρική εποχή καθένας έπαιρνε την πρέπουσα  μερίδα, αλλά όχι ίση, διότι οι έξοχοι άνδρες στο τραπέζι έπαιρναν μεγαλύτερη μερίδα φαγητού και κατανάλωναν μεγαλύτερη ποσότητα κρασιού από τους άλλους.

«ἀνδρί δέ κεκμηῶτι μένος μέγα οἶνος ἀέξει» = «στον κουρασμένο άντρα αυξάνει πολύ τη δύναμή του, το κρασί». (Ραψ. Ζ 262)

«[…]ἐπί δέ κρόμυον, ποτῷ ὄψον» = «[…] επί πλέον κρεμμύδι, ως μεζέ για ποτό». (Ραψ. Λ 630)

Από την Οδύσσεια:

«μολπή τ’ ὀρχηστύς τε. τά  γάρ τ’ ἀναθήματα δαιτός.» = «Το άσμα και ο χορός, γιατί αυτά είναι παρακολουθήματα του γεύματος», (Ραψ. α 152).

«ἀλλ’ ἄγε τάμνετε μέν γλώσσας, κεράασθε δέ οἶνον,» = «Αλλά μπρος κόψτε τις γλώσσες και κεράστε κρασί,», (Ραψ. γ 332).

Στα ομηρικά χρόνια πριν αποχωρήσουν από μια συνεστίαση μετά από θυσία, είχαν τη συνήθεια να κόβουν τις γλώσσες των θυσιασμένων ζώων και να πίνουν το τελευταίο κέρασμα κρασιού.   

***

Ο μεγάλος Γάλλος σεφ Καρέν, που κατηγοριοποίησε την κλασική Γαλλική Κουζίνα, και ο οποίος ήταν προσωπικός μάγειρας του διάσημου Γάλλου διπλωμάτη και Υπουργού των Εξωτερικών της Γαλλίας Ταλλεϋράνδου (Charles Maurice de Talleyrand)  είχε πει: “Οι άνθρωποι που βρίσκονται σε υψηλά αξιώματα χρειάζονται απλό φαγητό, διότι εργάζονται πολύ σκληρά.” 

Ο ίδιος ήταν πολύ περήφανος, διότι είχε δημιουργήσει το λιγότερο 400 ζεστές σούπες και άλλες τόσες κρύες (!), για το αφεντικό του. Μάλιστα, οι Γάλλοι λένε : “Ο καλός μάγειρας φαίνεται από δυο πράγματα : τη γέμιση και τις σούπες.” 

Λόγια,  τώρα, του διάσημου αυτού Ταλλεϋράνδου, που  υπηρέτησε με επιτυχία από τη θέση του διπλωμάτη μια σειρά από διαφορετικά καθεστώτα της Γαλλίας, ξεκινώντας από την περίοδο της βασιλείας του Λουδοβίκου XVI, συνεχίζοντας στη Γαλλική επανάσταση και στην εποχή του Ναπολέοντα, και κατέχοντας υψηλές θέσεις μέχρι τον Λουδοβίκο XVIII και τον Λουδοβίκο - Φίλιππο. Θεωρείται ο πιο ικανός διπλωμάτης στην Ευρωπαϊκή ιστορία. Είχε πει λοιπόν μεταξύ άλλων :

 «Ο πλούτος δεν αλλάζει τους ανθρώπους, απλώς ρίχνει τις μάσκες τους.»

«Συγχωρώ τους ανθρώπους, όταν δεν συμφωνούν με την άποψή μου, αλλά δεν τους συγχωρώ, όταν δεν συμφωνούν με τη δική τους.»

«Με φοβίζει περισσότερο ένας στρατός από 100 πρόβατα που τα οδηγεί ένα λιοντάρι, παρά ένας στρατός 100 λιονταριών που τα οδηγεί ένα πρόβατο.»

«Κανένας αποχαιρετισμός στον κόσμο δεν είναι τόσο βαρύς, όσο ο αποχαιρετισμός της δύναμης της εξουσίας.»

«Δεν έμαθαν τίποτα, δεν ξέχασαν τίποτα.» (για τους Βουρβόνους, τη δυναστεία των Γάλλων βασιλιάδων).

«Να μην εμπιστεύεσαι τις πρώτες αυθόρμητες αντιδράσεις. Είναι σχεδόν πάντα λάθος.»

«Για να κάνεις καριέρα, πρέπει να φοράς όλο γκρίζα, να είσαι πάντα στη σκιά, να μη δείχνεις πρωτοβουλία.»

«Η τέχνη της πολιτικής είναι να προβλέπεις το αναπόφευκτο και να επισπεύδεις την εμφάνιση του.»

«Η φήμη ενός ανδρός είναι όπως η σκιά του. Γιγαντιαία, όταν προηγείται αυτού και πυγμιαία, όταν έπεται.»

 «Μα, παντού όπου κάθομαι είναι η τιμητική θέση.» (Σε μια οικοδέσποινα που δεν τον έβαλε να καθίσει στην τιμητική θέση ενός τραπεζιού).