Ο ΑΛΛΟΣ…ΣΑΜΑΡΑΣ !

Ο ΑΛΛΟΣ…ΣΑΜΑΡΑΣ !

του Γιάννη Αν. ΛΟΥΚΑ

Το πείραμα

   
   Δοκιμάστε σε μια παρέα ενηλίκων να αναφέρετε το όνομα ΣΑΜΑΡΑΣ. Είναι σίγουρο ότι το μυαλό όλων θα πάει στον πολιτικό ΣΑΜΑΡΑ.

        Δοκιμάστε τώρα να αναφέρετε το ίδιο όνομα σε μια παρέα παιδιών ή εφήβων, και ειδικά τις παραμονές ή την επομένη κάποιου αγώνα της Εθνικής Ελλάδος. Κατά πάσα πιθανότητα η σκέψη θα πάει στον ποδοσφαιριστή ΣΑΜΑΡΑ.

       Εν τέλει, σε καμιά περίπτωση κι από κανέναν δε θα γίνει ο συνειρμός για την αρχική έννοια, για τον πραγματικό ΣΑΜΑΡΑ, δηλαδή για το παραδοσιακό αυτό επάγγελμα με το οποίο λέμε ν’ ασχοληθούμε κάπως σ’αυτό  το άρθρο.

Το όνομα

       Ο ΣΑΜΑΡΑΣ, λοιπόν, είναι η ονοματοποίηση (επωνυμοποίηση, μάλλον) ενός επαγγέλματος. Τα επαγγέλματα από παλιά είναι μια σημαντική πηγή επωνύμων για την ελληνική γλώσσα : βαρελάς, καλαντζής, καστανάς, κεραμυδάς, μαραγκός, μπακάλης, ράπτης, σαμαράς, ταμπάκης, τσαρουχάς, φαναράς, ψαράς κ.λ.π.

       Μάλιστα, στην εποχή μας ακόμα και blogs δανείζονται το όνομά τους από παραδοσιακά επαγγέλματα(π.χ. ντελάλης, τσοπάνος).

      Ειδικά στην Αράχωβα συναντάται και το όνομα ΣΑΜΑΡΑΣ( έστω σα δεύτερο ή ανεπίσημο), αλλά και η παραλλαγή του ΣΑΜΑΡΤΖΗΣ, που, μάλιστα, είναι και το ονοματεπώνυμο του παππού μου, Γιάννη ΣΑΜΑΡΤΖΗ ή ΦΕΚΟΥ, ο οποίος ήταν παραδοσιακός οργανοπαίχτης (κλαρντζής).

Το επάγγελμα

      Τι έκανε, λοιπόν, ο σαμαράς ; Μα, απλώς έφτιαχνε τα σαμάρια. Ευτυχώς, υπάρχουν ακόμα στα μαγαζιά με τουριστικά είδη σαμάρια –προέλευσης Μετσόβου νομίζω – κι έτσι ακόμα και τα μικρά παιδιά έχουν αίσθηση και εικόνα του σαμαριού.

     Επιπλέον, ευτυχώς που ο Κώστας ο Κούτρας εξακολουθεί και διατηρεί γάιδαρο – κι όχι μόνο έναν – κι άρα η νέα γενιά των Αραχωβιτών έχει δει από κοντά γαϊδουράκι (σαμαρωμένο και ασαμάρωτο) κι έχει ακούσει και το χλιμίντρισμά του, και μάλιστα παρακολουθώντας τον ΠΑΡΝΑΣΣΟ  στο γήπεδο.

      Βέβαια, τα πραγματικά παλιά σαμάρια δεν είχαν καμία σχέση με τα τουριστικά σαμάρια και τόσο η κατασκευή τους, όσο και η προσαρμογή τους δεν ήταν καθόλου απλή υπόθεση, αλλά απαιτούσε τέχνη και μεράκι.

Οι σαμαράδες της Αράχωβας

       Ως μικροί μαθητές του παλιού Δημοτικού Σχολείου δε μπορούμε να ξεχάσουμε την εικόνα του σαμαράδικου, που βρισκόταν ακριβώς απέναντι από το Σχολείο, με σαμαρά τον Παναγιώτη Βλαχαντώνη, μια πολύ συμπαθητική φυσιογνωμία της Αράχωβας, που ήταν ο τελευταίος παραδοσιακός σαμαράς, αλλά και ο ίδιος ως συνταξιούχος έσπασε το άβατο ενός γυναικείου “επαγγέλματος “ με το να γίνει νεωκόρος στην Παναγία.

        Όλοι, επομένως, θυμόμαστε τα μουλάρια, τα γαϊδουράκια  να είναι “παρκαρισμένα” έξω από το σαμαράδικο και να περιμένουν να τους πάρει μέτρα ο “τεχνίτης” μάστρο- Παναγιώτης.

     Πού να ξέραμε τότε πόσο σπάνιες και συλλεκτικές θα εξελίσσονταν αυτές οι εικόνες των παιδικών μας χρόνων!

       Ακουστά μόνο έχω ότι περίφημοι σαμαράδες ήταν και οι Σπηλιωταίοι.

Ο μάστρο-Παναγιώτης στο σαμαράδικό του εν ώρα εργασίας.

Η τέχνη

      Την τέχνη του σαμαρά και την τεχνική του δεν έτυχε να τη δω από κοντά τότε. Γι’αυτό  ανέτρεξα στο σχετικό βιβλίο για τα παραδοσιακά επαγγέλματα του σημαντικού και ακούραστου ερευνητή και λαογράφου και εκλεκτού, επίσης, φίλου, Γιώργου Κουτσοκλένη από τη Φωκίδα και από εκεί παραθέτω μερικά στοιχεία. Τα υλικά που ήταν απαραίτητα για την κατασκευή ενός σαμαριού ήταν πρώτα το ξύλο (πλάτανου, μουριάς ή καρυδιάς κατά σειρά), από το οποίο γίνονταν τα “μπροστάρια”, τα “πιστάρια” και οι “παΐδες”. Μετά έπαιρναν δέρμα από τους ταμπάκηδες (δέρμα τράγου ή γίδας). Ακολουθούσαν το “σαμαροσκούτι”, το “ραγάζι” (χοντρό ψαθί), τα σιδερένια εξαρτήματα, η λινάτσα και ο χοντρός σπάγκος.

     Τα κυριότερα εργαλεία που χρησιμοποιούσε ο σαμαράς ήταν σκεπάρνια, σκαρπέλα, ξυλοφάι, ξύστρα, ξυγυριστάρι (μικρό πριόνι), σακοράφες, βελόνες, ψαλίδι, δρεπάνι μικρό, μέγγενη, μέτρο.

    Μεγάλης σημασίας , πάντως, ήταν το σωστό μέτρημα του ζώου. Όλα τα άλλα θα έρχονταν με τη σειρά τους.

    Στο τέλος, ο “Λιμαρτζής” συμπλήρωνε τα είδη σαγής : Καπιστράνες, μπαλτίμια, ίγκλες, λαιμαργιές κ.λ.π.

     «Οι μερακλήδες σαμαράδες στόλιζαν το μπροστάρι με πλατυκέφαλα καρφιά, τα οποία κάρφωναν σε διάφορα σχήματα και οπωσδήποτε έκαναν μ’ αυτά ένα σταυρό. Πολλές φορές ο σταυρός γινόταν από καρφωμένες τρύπιες δεκάρες και… καλοφόρετο!»

Συναφείς ειδικότητες

      Ο σαμαράς ήταν, ας πούμε, ο σημερινός ταπετσέρης. Τα ζα, όμως, είχαν ανάγκη και από βουλκανιζατέρ ή το λαστιχά  της εποχής, που δεν ήταν άλλος από τον πεταλωτή. Οι πεταλωτές του καιρού είχαν και τα αντίστοιχα εργαστήρια- σιδεράδικά τους.

     Θυμήθηκα τους πεταλωτήδες : μπάρμπα- Θόδωρο Καραπατούχα στη γειτονιά μου, Τασούλα στον Αφανό και Καραπατούχα στο στενό του Κοροδήμου.

      Το να εξασφαλίσουμε ένα χρησιμοποιημένο πέταλο ήταν μεγάλη επιτυχία για εκείνη την εποχή, ενώ με τίποτε δε μπορούσα να καταλάβω πώς, ενώ χωνόντουσαν με σφυριές τεράστια καρφιά στην οπλή του “μπλαριού”, εκείνο καμάρωνε για τα καινούργια του αποκτήματα.

             Αυτά «τω καιρώ εκείνω!» 

Με νοσταλγία

                                                           ΙΑΛ

ΥΓ: Αφορμή για το άρθρο αυτό αποτέλεσε η αναδημοσίευση από το Λουκά Παπαλεξανδρή του εξαιρετικού κειμένου του αγαπητού μας Δασκάλου ΗΛΙΑ ΛΙΑΚΟΥ για τα “ζα”, διανθισμένο με καταπληκτικές φωτογραφίες.(ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ :http://rakopolio.blogspot.gr/2013/06/blog-post_11.html)

 Ο Δάσκαλος εξακολουθεί να είναι παρών στα πράγματα της Αράχωβας. 

Πετάλωμα στο στενό του Κοροδήμου στη Λάκκα.