Ο ΑΡΓΑΛΕΙΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ

 

Ολόκληρη η ζωή του λαού μας καθρεφτίζεται μες τα δημοτικά μας τραγούδια. Ο απλοϊκός δουλευτής της γης, ο ακούραστος ταξιδευτής της θάλασσας, το φτωχό τσοπανόπουλο που ροβολάει τις ράχες και η γιόμορφη χωριατονιά, που θρονιασμένη στο σπιτικό της΄ φαίνει ή κεντάει, όλων αυτών των ανθρώπων οι εντυπώσεις κ’ οι συγκινήσεις, οι χαρές κ’ οι στενοχώριες της δουλειάς των, πάρθηκαν απ’ τον τρανό κι’ άγνωστο λαϊκό τραγουδιστή, για να γίνουν τραγούδια αθάνατα και συνάμα στοιχεία πολύτιμα για τη μελέτη της ζωής του λαού μας.

Ο άνθρωπος είναι πλασμένος για να ζει μόνο και μόνο με την εργασία μέσα σε μια φύση τόσο παράξενη, μα και τόσο ωραία. Ο μόχθος της καθημερινής του δουλειάς τον κάμνει πολλές φορές ν’ αγαναχτεί, ενώ απ’ την άλλη μεριά το μεγαλείο του φυσικού κάλλους τον γεμίζει χαρά κ’ αισιοδοξία. Ο Χάρος τον λυπεί, η αρρώστια κ’ η μιζέρια τον στενοχωρούν, η αγάπη τον γεμίζει χαρά, κ’ η λουλουδοσπαρμένη φύση τον μεθά ευτυχία.   

Έτσι λοιπόν ο άγνωστος τραγουδιστής, με τη φτωχή καλαμένια του φλογέρα τραγουδάει πότε λυπητερά και πότε χαρούμενα τις εσωτερικές εντυπώσεις και τα ψυχικά αισθήματα των συνανθρώπων του. Τραγουδάει ο χάρο, την αγάπη, τον μισεμό, τον έρωτα, τ’ άνθη, τα πουλιά, τη θάλασσα, τον ουρανό, το φεγγάρι, τ’ άστρα κι’ ότι άλλο απ’ τον γύρω κόσμο του δονεί τις χορδές της ψυχής του. Τραγουδάει επίσης με την ίδια χάρη τη δουλειά μαζί με τα σύνεργά της.

Οι αρμοί μας με το παρελθόν

 

Του Στάθη Ασημάκη

 Γενικά

Η αρχαιολογική σκαπάνη βρίσκει, συνήθως, κατόπιν πολλής έρευνας, αλλά και τύχης, τα τεκμήρια εκείνα που μπορούν να δομήσουν το προφίλ ενός τόπου, μέσα στο χρόνο. Ένας άλλος δρόμος για το σκοπό αυτό είναι, σε ορισμένες περιπτώσεις, τα τοπωνύμια («επιγραφαί επί του εδάφους γεγλυμμέναι») μαζί με το γλωσσικό ιδίωμα («επιγραφή…“πτερόεσσα”»), εφόσον το σχετικό υλικό που είναι διαθέσιμο είναι ικανοποιητικό.

Και ενώ μπορεί να επιτευχθεί, σχετικά εύκολα, η ανάλυση της δομής ενός γλωσσικού ιδιώματος, αντίθετα η τοπωνυμική έρευνα είναι, συνήθως, δυσκολότερη. Πράγματι, η μελέτη ενός τοπωνυμίου δεν απαιτεί μόνο επίπονη διερεύνηση (υπάρχει πάντα κίνδυνος γλωσσικών «αντικατοπτρισμών» που μπερδεύουν τα πράγματα) και προσεκτική επισκόπηση της περιοχής, αλλά επί πλέον και γνώση της μικροϊστορίας της, πράγμα καθόλου εύκολο, ειδικά όταν η σχετική έρευνα προχωρεί σε απώτερες εποχές.

Εάν, όμως, και η «τοπωνυμιογλωσσική σκαπάνη» τύχει και βρει επαρκή στοιχεία για τα επιμέρους στρώματα που επικάθισαν στην εξεταζόμενη περιοχή, μέσα στο διάβα του χρόνου, τότε μπορεί να δομηθεί με καλή προσέγγιση το προφίλ της, οπότε μπορούμε να μιλάμε για ρίζες και  αρμούς.   

Τώρα, αναφορικά με το τοπωνύμιο Αράχοβα που είναι ένα από τα πλέον εμβληματικά του ελληνικού χώρου, αυτό έχει ως γνωστόν χαρακτηριστεί σλαβικό, και είναι φορτωμένο με βεβαιότητες που μάλλον αποθαρρύνουν περαιτέρω έρευνες.  

Τα έξοδα των εκλογών στην Αράχωβα πριν 113 χρόνια

 

Αράχωβα, Νοέμβριος 1910. Για την διεξαγωγή των εκλογών της Διπλής Αναθεωρητικής Βουλής, δημιουργούνται διάφορα έξοδα τα οποία εξοφλεί ο Δημοτικός Εισπράκτορας, και τα έξοδα αυτά μας τα περιγράφει λεπτομερώς, η παρακάτω πράξη του Δημοτικού Συμβουλίου τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους. Έξοδα που σήμερα δεν υφίστανται και δεν θα μπορούσε να πάει το μυαλό μας ότι υπήρχαν. Τα έγγραφα όπου αντλούμε τις πληροφορίες βρίσκονται στο αρχείο Εγγράφων και Χειρογράφων του Λαογραφικού Μουσείου Αράχωβας. Ας ταξιδεύσουμε λοιπόν στην εποχή εκείνη.

 Αρ.40

Το Δημοτικόν Συμβούλιο Αραχώβης

Συγκείμενον υπό των προσυπογεγραμμένων μελών.-

Συνελθών εις συνεδρίασιν εν τω Αραχώβη Δημοτικώ καταστήματι την 12^ην Δεκεμβρίου 1910 παρουσία και του Δημάρχου Αραχώβης Λαζ. Δ. Παπασταθοπούλου όστις εξέθεσεν ότι ο Δημοτικός Εισπράκτωρ Αραχώβης Γεωρ. Τρούβαλος κατέβαλε τα εξής εκλογικά έξοδα κατά την ενεργηθείσαν εκλογήν την 28 Νοεμβρίου 1910 διά την Διπλήν Αναθεωρητικήν Βουλήν.

Ήτοι

1. Εις τους καραγωγείς Παναγ. Καμβασινόν και Νικόλ. Π. Χαρίτον διά την μεταφοράν διά των κάρρων των εξ Ιτέας ενταύθα των εκλογικών ειδών ήτοι δέκα κιβωτίων καλπών και πέντε σφαιριδίων.

Αράχωβα 1914: Ψήφισμα του Κοινοτικού Συμβουλίου για διατίμηση των κρεάτων

 

Αριθ. 26

Το Κοινοτικόν Συμβούλιον Αραχώβης

Συγκείμενον υπό των προσυπoγεγραμμένων μελών

Συνελθόν εις συνεδρίασιν εν τω εν Αραχώβη κοινοτικώ αυτού καταστήματι την 30 Απριλίου 1914 έτους ημέραν Τετάρτην και ώραν μ.μ. παρουσία και του αντιπροέδρου κυρίου Λουκά Λαζαρή αναπληρούντος τον κολυόμενον Πρόεδρον Ιω. Φαρμάκη, εκθέσαντος εις το σώμα ότι ενταύθα παρ’ όλην την οικονομίαν των δαπανών τα τρόφιμα και ιδία το κρέας τιμάται και πωλείται εις τιμήν λίαν υψωμένην και ως τούτου καθίσταται αδύνατος η αγορά και προμήθεια τούτου παρά παντός πολίτου έχοντος ανάγκην και συνέστησεν όπως το συμβούλιον εκφράση την παράκλησιν προς την αρμοδίαν οικονομικήν αρχήν, προς διατίμησιν του κρέατος εις τιμήν οπωσδήποτε συμφέρουσαν και εις του πωλούσι και τοις αγοράζουσιν τοιούτον και να θεωρηθεί εις συμφέρουσα τιμή δι’ άπαντος διά μεν την αίγα αι δραχ. 1.20 δια δε την προβατίναν αι δραχ. 1.20 κατ’ οκάν, διά τον τράγον αι δραχ. 1.50 κατ’ οκάν, διά τον κριόν αι δραχ. 1.40 κατ’ οκάν, δια τους αμνούς αι δραχ. 1.60 κατ’ οκάν, δια τα ερίφια αι δραχ. 1.60 κατ’ οκάν, διά τα χοιρίδια έλαττον των οκάδων είκοσι αι δραχ. 2.00 κατ’ οκάν, διά τους χοίρους αι δραχ. 1.60 κατ’ οκάν, διά τους μόσχους αι δραχ. 2.00 κατ’ οκάν και διά τους βόας αι δραχ. 1.60 αι δραχ. 1.60 κατ’ οκάν.

ΑΗ ΓΙΩΡΓΗΣ Ο ΑΡΑΧΩΒΙΤΗΣ

 

Απόθεσε την πίπιζά του πάνω σε μιαν αρνίσια σούβλα, ο μπαρμπα – Στάθης ο Τσελεπής, γέροντας 92 χρονώνε κι’ αφού τράβηξε μια γουλιά παρνασσιώτικο κρασί, έπιασε να μου διηγάτε τα περιστατικά του Αραχωβίτικου πανηγυριού, καταγητεμένος απ’ τα καθέκαστα τ’ Αη Γιώργη, που του δώσανε την ευκαιρία, κατά που τόφερε η περίσταση, να τα ξαναθυμηθεί. Κι’ άρχεψε τη διήγηση με τούτο το τραγούδι, που, από τα χρόνια της επανάστασης, έφτασε ίσαμε σήμερα, τραγουδώντας το οι Αραχωβίτες στην τρανή γιορτή τους, καταπώς το λέγανε ο Μακρυγιάννης κι’ οι άλλοι οπλαρχηγοί του αγώνα:

«Τρία πουλάκια κάθονται στης Λιάκουρας τη ράχη

τόνα τηράει τη Λειβαδιά, τάλλο κατ’ τη Φοντάνα,

το τρίτο το καλύτερο μοιργιολογάει και λέγει.

- Τ’ ειν’ το κακό που γίνεται κ’ η ταραχή μεγάλη;

- Εκίνησε ο Μουστάμπεγης στη Ράχωβα να πάει.

Πόθεν το Ζεμενό ;

 

Του Στάθη Ασημάκη

Όταν ασχολήθηκα για πρώτη φορά με το σημαντικό και εμβληματικό τοπωνύμιο της περιοχής μας, το Ζεμενό, στο πλαίσιο της έρευνας για τη συγγραφή του πρωτόλειου: «Αράχοβα Τοπωνυμιογλωσσικά», που εκδόθηκε το 2000 και επανεκδόθηκε συμπληρωμένο το 2006, ξεκίνησα, προσπαθώντας να  το προσεγγίσω ερμηνευτικά, από τον πολύ Max Vasmer, συγκεκριμένα από το γνωστό βιβλίο του: «Die Slaven in Griechenland», το οποίο θεωρείται και χρησιμοποιείται ως ευαγγέλιο, για τοπωνυμικά ζητήματα της Ελλάδας από τους κάθε είδους σλαβολόγους.

Ειδικότερα, ο Max Vasmer, αναφερόμενος στο Ζεμενό Κορινθίας (το Ζεμενό Αράχοβας ως μικροτοπωνύμιο το αγνοούσε πλήρως), το ερμηνεύει ως χαμηλό τόπο και επικαλείται τo σερβικό Zemun που οδηγεί, κατά τη γνώμη του, στη σλαβική λέξη zemljьnъ = γη - χώμα.

Μια ευρύτατη δηλαδή έννοια, που δύσκολα, όμως, θα μπορούσε να ονοματίσει κάποιους τόπους, αφού παντού και όχι μόνο σε σλαβικό χώρο, κάθε τοποθεσία δεν είναι παρά γη και, εν πάση περιπτώσει, εάν δεν είναι βραχώδης, έχει χώμα. Εξάλλου, δεν είναι τυχαίο ότι, εκτός από το σερβικό τοπωνύμιο Zemun, δεν υπάρχει άλλο αντίστοιχο, όχι μόνο στο σλαβικό βαλκανικό χώρο, αλλά και στην ανατολική σλαβική Ευρώπη.

ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΣΤΟΥΣ ΔΕΛΦΟΥΣ

 

...στο ιερό του Απόλλωνα και της Πυθίας

Του ΣΤΑΘΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ

                                                                                                           Στο Θύμιο Χριστόπουλο

ΥΠΑΡΧΟΥΝ μερικοί τόποι ομορφιάς και ιστορίας, που, απ’ τα χρόνια του σχολείου - όταν συλλαβίζεις ακόμα την αλφαβήτα, τους αγαπάς και τους θεωρείς οικείους. Δένεσαι μάλιστα μαζί τους - έτσι όπως δένεσαι με τη γενέθλια γη, κι ας μην τους ξέρεις - και θέλεις, καθώς φανταστικά τους ινηλάτείς, να τους επισκεφτείς μια μέρα, να τους γνωρίσεις από κοντά, να τους αγκαλιάσεις έτσι όπως το κάνεις ως κείνη τη στιγμή στ’ όνειρό σου. Απ’ την ώρα ‘κείνη καβαλλικεύεις το φτερωτό πήγασο, τον βιτσίζεις και τον υποχρεώνεις να πετάξει στους αγαπημένους σου τόπους. Στην Ολυμπία, ας πούμε. Στις Μυκήνες και στην Επίδαυρο. Στη Σπάρτη και στο Μυστρά. Στην Αθήνα και στο Σούνιο. Στους Δελφούς και στο Μεσολόγγι. Στη Δωδώνη και στα Γιάννενα. Και πιο μακριά στην Πόλη, στη Μικρασία, στην Κύπρο...

1906: Η Αράχωβα συνδράμει τους αθλητές του Διστόμου για τον Μαραθώνιο .

 

Οι Θερινοί Ολυμπιακοί Αγώνες του 1906, έγιναν γνωστοί ως Μεσοολυμπιακοί Αγώνες του 1906 ή Μεσολυμπιάδα του 1906, όπου ήταν μία διεθνής αθλητική διοργάνωση, η οποία διεξήχθη από τις 22 Απριλίου έως τις 2 Μαΐου του 1906 στην Αθήνα. Οι αγώνες αυτοί δεν έχουν το τίτλο της Ολυμπιάδας, αφού το 1906 δεν ήταν επίσημη Ολυμπιακή χρονιά, παρά το γεγονός ότι στα περισσότερα έντυπα της εποχής αναφέρονταν ως Ολυμπιακοί Αγώνες. Στους νικητές δόθηκαν μετάλλια, που όμως δεν καταμετρώνται επίσημα από τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή.

Πόθεν το όνομα Γκιόνα;

 

« Η Γκιόνα λέει της Λιάκουρας, κι η Λιάκουρα της Γκιόνας

- Βουνό μου, που 'σαι πιο ψηλά και πιο ψηλά αγναντεύεις,

   πού να 'ναι, τι να γίνονται, οι κλέφτες Ανδρουτσαίοι;

- Τι να σου πω, βρε Λιάκουρα, τι να σου πω, βουνό μου,

την κλεφτουριά την χαίρονται οι ψωριασμένοι κάμποι.»

 Σύμφωνα με την υπάρχουσα αποδεκτή, σήμερα, άποψη το όνομα του βουνού Γκιόνα σχετίζεται με την ονομασία του πουλιού Γκιόνης (προέρχεται από την αλβανική λέξη gjon σύμφωνα με το «Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας» του Γ. Μπαμπινιώτη), επειδή τάχα  μεγάλοι πληθυσμοί του πουλιού αυτού είναι μόνιμα εγκατεστημένοι στο εν λόγω βουνό (βλέπε w.w.w. Wikipedia, Λήμμα «Γκιώνα»). Μια εξήγηση, όμως, που δεν πείθει, όσο και αν λεκτικά υπάρχει μεταξύ των παραπάνω όρων συμφωνία.

Μια καλύτερη εξήγηση φαίνεται ότι βρίσκεται στο άρθρο ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ ΞΗΡΟΛΙΒΑΔΟΥ (28. 08. 2009, ‘ΛΑΟΣ’) του Γ. Κ. Τσιαμήτρου που είναι ενταγμένο στο βιβλίο του ιδίου, με τίτλο: «ΒΛΑΧΙΚΑ / ΑΡΜΑΝΙΚΑ, ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ κλπ. (Άρθρα του Γ. Κ. Τσιαμήτρου κατά ημερολογιακή και χρονολογική σειρά σε εφημερίδες και ιστοσελίδες της Βέροιας)». Συγκεκριμένα, αναφέρονται μεταξύ άλλων τα εξής: «Το βουνό Τζένα στ’ ανατολικά του Βόρα (Καϊμακτσαλάν) ανάγει την αρχή του στο «φρύδι», που στα βλάχικα λέγεται τζεάνâ (πληθ. τζεάνι και τζένουρι «βουνά») και στα μογλενίτικα βλάχικα τζένα.

Η ΑΡΑΧΩΒΑ… …θυμάται και τιμά…

 

Του Λουκά Μπακάλη

Από τον Στάθη Ασημάκη

 Σεμνός, αθόρυβος, αλλά σημαντικός πνευματικός άνθρωπος της Αράχωβας, ο οποίος τιμά όχι μόνο τη γενέτειρά του, αλλά και τη Βοιωτία ολόκληρη, είναι ο συμπολίτης μας κ. Λουκάς Αντ. Μπακάλης, συνταξιούχος σήμερα εκπαιδευτικός (φιλόλογος καθηγητής) που διετέλεσε Λυκειάρχης, με επιπλέον σπουδές στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στη Μαράσλειο Παιδαγωγική Ακαδημία.

Υπήρξε ένας από τους βασικούς στυλοβάτες του περιοδικού «Η Αράχωβα», του οποίου η έκδοση κράτησε μια ολόκληρη δεκαετία και πρόσφερε πολλά στον πολιτιστικό τομέα του χωριού μας. Επίσης, αρθρογραφούσε επί σειράν ετών στο περιοδικό: «Λάμπρος Κατσώνης» του ομώνυμου Συλλόγου Λεβαδέων και  έχει συντάξει κατά καιρούς μελέτες, σχετικά με εκπαιδευτικά, ιστορικά, μυθολογικά  και χριστιανικά θέματα.

Έχοντας βαθιά μέσα στην καρδιά του την ιδιαίτερη πατρίδα του είναι ευαίσθητος σε κάθε θέμα που αφορά το χωριό μας. Τον τελευταίο καιρό, αποφάσισε να καταθέσει στο … Λαογραφικό και Ιστορικό Ταμείο της Αράχωβας ένα εξαιρετικό πνευματικό του έμβασμα μέσα από το βιβλίο του, με τίτλο: «Η ΑΡΑΧΩΒΑ …θυμάται και τιμά… »,  το οποίο εξέδωσε πριν λίγες μέρες.