[3ο ]
Επιμέλεια: Στάθης Ασημάκης
Ελληνική πολιτική…σαν
να μην πέρασε μια μέρα.
Αποσπάσματα του ρήτορα Δημοσθένη:
· Από το «Περί των συμμοριών» (Συμμορία
λεγόταν στην Αττική η φορολογική ομάδα πολιτών που συνεισέφερε, για τον
εξοπλισμό της πόλης των Αθηνών ):
- «Ὁρᾶτε γάρ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ὅτι, ὅσα μεν πώποθ’ ἅπαντες ἐβουλήθητε
καί μετά ταῦτα τό πράττειν αὐτός ἕκαστος
ἑαυτῷ προσήκειν ἡγήσατο, οὐδέν πώποθ’ ὑμᾶς ἐξέφυγεν, ὅσα δ’ ἐβουλήθητε μέν,
μετά ταῦτα δ’ ἀπεβλέψατ’ εἰς ἀλλήλους ὡς
αὐτός μέν ἑκαστος οὐ ποιήσων, τόν δέ πλησίον πράξοντα, οὐδέν πώποθ’ ὑμῖν ἐγένετο. » =
«Γιατί βλέπετε, Αθηναίοι, ότι, όσα σχέδια
ως τώρα καταστρώσατε συλλογικά και μετά ο καθένας σας χωριστά θεώρησε καθήκον
του να πραγματοποιήσει, τίποτε ως αυτή τη στιγμή δεν σας ξέφυγε. όσα
όμως σχέδια κάνατε, αλλά μετά κοίταζε ο ένας τον άλλον, με τη σκέψη ότι ο
καθένας δε θα κάνει τίποτε προσωπικά, αλλά θα τα πραγματοποιήσει ο γείτονάς
του, τίποτε από αυτά ως τώρα δεν πραγματοποιήσατε.»
· Από το «Περί της των Ροδίων ελευθερίας»:
-«Ἐπειδάν γάρ τι δόξῃ καί
ψηφισθῇ, τότ’ ἴσον τοῦ πραχθῆναι ἀπέχει ὅσονπερ πρίν δόξαι.» =
«Γιατί,
κάθε φορά που θα παρθεί και κυρωθεί κάποια απόφαση, τότε τόσο πολύ απέχει από
την πραγματοποίησή της όσο ακριβώς πριν εγκριθεί.»
· Από το «Περί συντάξεως» (Σύνταξη
ήταν η εισφορά, για την κάλυψη μιας κινητοποίησης των αθηναϊκών δυνάμεων, με
σκοπό τη διεξαγωγή κάποιου πολέμου):
-«Δεῖ γάρ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι,
τον βουλόμενόν τι ποιῆσαι τήν πόλιν ἡμῶν ἀγαθόν τά ὦτα πρῶτον ὑμῶν ἰάσασθαι.
διέφθαρται γάρ. οὕτω πολλά και ψευδῆ καί πάντα μᾶλλον ἤ τα βέλτιστ’ άκούειν
είθισθε. » =
«Γιατί αυτός που επιθυμεί, Αθηναίοι, να κάνει
κάποιο καλό στην πόλη, πρέπει πρώτα να καθαρίσει τα αυτιά σας, γιατί έχουν
πάθει μεγάλη ζημιά. Έχετε συνηθίσει να ακούτε τόσα πολλά ψέματα και τα πάντα
μάλλον παρά τα καλύτερα.»
-«Οἱ μέν πρός ἀρχαιρεσίας καί
ταύτην τήν τάξιν προσιόντες δοῦλοι τῆς ἐπί τῷ χειροτονεῖσθαι χάριτος
περιέρχονται, τελεσθῆναι στρατηγός ἕκαστος
σπουδάζων, οὐκ ἀνδρός ἔργον οὐδέν πρᾶξαι. » =
«Όσοι επιδιώκουν την εκλογή τους σε κάποιο
αξίωμα και σ’ αυτήν την επίσημη θέση συμπεριφέρονται δουλοπρεπώς χάριν της
δημοτικότητας για την εκλογή τους, ο καθένας φροντίζει να γίνει στρατηγός, όχι
να πράξει κάτι αντάξιο ενός ανδρός.»
-«Τάς δ’ ἰδίας οἰκίας τῶν ἐν δυνάμει γενομένων οὕτω μετρίας
καί τῷ τῆς πολιτείας ὀνόματι ἀκολούθως, ὥστε τήν Θεμιστοκλέους καί τήν Κίμωνος
καί τήν Ἀριστείδου καί τῶν τότε λαμπρῶν οἰκίαν, εἴ τις ἄρ’ ὑμῶν οἶδεν ὁποία
ποτ’ ἐστίν, ὁρᾷ τῆς τοῦ γείτονος σεμνοτέραν οὖσαν, νῦν δ’ ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, δημοσίᾳ μέν ἡ πόλις ἡμῶν τάς ὁδούς ἀγαπᾷ
κατασκευάζουσα καί κρήνας καί κονιάματα καί λήρους (καί οὐ τοῖς εἰσηγησαμένοις
ταῦτ’ ἐπιτιμῶ, πολλοῦ γε καί δέω, ἀλλ’ ὑμῖν,
εἰ ταῦθ’ ἱκανά ὑμῖν αὐτοῖς ὑπολαμβάνετ’ εἶναι), ἰδίᾳ δ’ οἱ τῶν κοινῶν ἐπί τῳ γεγενημένοι οἱ μέν τῶν δημοσίων οἰκοδομημάτων
σεμνοτέρας τάς ἰδίας οἰκίας κατεσκευάκασιν, οὐ μόνον τῶν πολλῶν ὑπερηφανωτέρας,
οἱ δέ γῆν συνεωνημένοι γεωργοῦσιν ὅσην οὐδ’
ὄναρ ἤλπισαν πώποτε. Τούτων δ’ αἴτιον ἁπάντων,
ὅτι τότε μέν ὁ δῆμος δεσπότης ἦν
καί κύριος ἁπάντων, καί ἀγαπητόν ἦν παρ’
ἐκείνου τῶν ἄλλων ἑκάστῳ καί τιμῆς καί ἀρχῆς καί ἀγαθοῦ τινός
μεταλαμβάνειν, νῦν δέ τοὐναντίον κύριοι μέν
τῶν ἀγαθῶν οὗτοι, καί διά τούτων ἅπαντα πράττεται, ὁ δέ δῆμος ἐν ὑπηρέτου καί
προσθήκης μέρει, καί ὑμεῖς ἀγαπᾶθ’
ἅν οὗτοι μεταδιδῶσι λαμβάνοντες.» =
«Οι
ιδιωτικές κατοικίες, όμως, όσων άσκησαν την εξουσία ήταν τόσο λιτές και τόσο
σύμφωνες με το ήθος του πολιτεύματος, ώστε, αν τυχόν κάποιος από σας γνωρίζει
ποιο είναι το σπίτι του Θεμιστοκλή, του Κίμωνα και του Αριστείδη και των τότε
επιφανών ανδρών, διαπιστώνει ότι αυτό δεν είναι σε τίποτε πολυτελέστερο από το
σπίτι του γείτονά τους. Σήμερα, Αθηναίοι, αντίθετα, η πόλη μας στο δημόσιο
τομέα αρέσκεται να επισκευάζει τους δρόμους και τις κρήνες, να ασχολείται με
σοβατίσματα και ανοησίες (και δεν κατακρίνω αυτούς που εισηγήθηκαν αυτές τις
βελτιώσεις, κάθε άλλο, αλλά εσάς, εάν φαντάζεστε ότι αυτά σας ικανοποιούν
προσωπικά). Στον ιδιωτικό τομέα, όμως, έχουν χτίσει ιδιωτικές κατοικίες, όχι
απλώς ωραιότερες από τα περισσότερα δημόσια οικοδομήματα, αλλά και
επιβλητικότερες, ενώ άλλοι έχουν αγοράσει και καλλιεργούν εκτάσεις που δεν
έλπισαν ποτέ ως τώρα ούτε και στο όνειρό τους. Η αιτία όλων αυτών είναι ότι
τότε αφέντης και κύριος ήταν ο λαός και ο καθένας από τους υπόλοιπους ήταν
ευχαριστημένος να δέχεται από εκείνον τιμές, εξουσία και κάθε άλλην ανταμοιβή.
Τώρα, όμως, αντίθετα αυτοί είναι κύριοι των αγαθών, μέσω αυτών γίνεται η
διαχείριση όλων, ενώ ο λαός είναι υπηρέτης, άνθρωποι της προσκολλήσεως, και
εσείς είστε ευχαριστημένοι να παίρνεται όσα σας μοιράζουν οι αφέντες σας. »
· Από το
«Β΄ κατά Φιλίππου»:
-«’Αλλά καί τοῖς λέγουσιν ἅπασι καί
τοῖς ἀκούουσιν ὑμῖν τά βέλτιστα σώσοντα τῶν ράστων καί τῶν
ἡδίστων προαιρετέον» =
«Τόσο οι ρήτορες όσο και εσείς οι ακροατές,
πρέπει να επιλέγετε τα πιο σωστά και τα πλέον σωτήρια παρά τα πιο εύκολα και τα
πιο ευχάριστα.»
Από
τον «Περί των εν Χερρονήσῳ»:
-«Ἔδει μέν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι,
τούς λέγοντας ἅπαντας μήτε πρός ἔχθραν ποιεῖσθαι λόγον μηδένα μήτε πρός χάριν, ἀλλ’ ὅ βέλτιστον ἕκαστος ἡγεῖτο, τοῦτ’
ἀποφαίνεσθαι, άλλως τε καί περί κοινῶν πραγμάτων καί μεγάλων ὑμῶν βουλευομένων.»
=
«Αθηναίοι, έπρεπε όλοι οι ρήτορες να μην
εκφωνούν κανένα λόγο παρασυρμένοι από έχθρα μήτε προς ευχαρίστηση των ακροατών,
αλλά ό,τι ο καθένας θεωρεί καλύτερο, αυτό να προτείνει, και μάλιστα όταν
συζητάτε για τα κοινά και ζωτικής σημασίας ζητήματα.»
-«Παρεσκευάκασιν ὑμᾶς τῶν
πολιτευομένων ἕνιοι ἐν μέν ταῖς ἐκκλησίαις φοβερούς και χαλεπούς, ἐν δέ ταῖς
παρασκευαῖς τοῦ πολέμου ῥᾳθύμους καί εὐκαταφρονήτους.»
=
«Μερικοί
από τους πολιτικούς μας σάς έχουν κάνει φοβερούς και σκληρούς στις συνελεύσεις,
αλλά ράθυμους και άξιους περιφρόνησης για τις πολεμικές προετοιμασίες. »
-«Νομίζειν δ’ εἶναι χαλεπά οὐχ ὅσ’ ἄν εἰς σωτηρίαν δαπανῶμεν, ἀλλ’ ἅ
πεισόμεθα, ἄν ταῦτα μη θέλωμεν ποιεῖν. » =
«Ακόμη
πρέπει να καταλάβουμε ότι σκληρό για μας δεν είναι όσα θα ξοδέψουμε για τη
σωτηρία μας, αλλά όσα θα πάθουμε, αν δεν θελήσουμε να υποβληθούμε σ’ αυτά τα
έξοδα. »
-«Ὅστις δ’ ὑπέρ τοῦ βελτίστου
πολλά τοῖς ὑμετέροις ἐναντιοῦται βουλήμασι, καί μηδέν λέγει πρός χάριν ἀλλά τό
βέλτιστον ἀεί, καί τήν τοιαύτην πολιτείαν προαιρεῖται ἐν ᾗ πλειόνων ἡ
τύχη κυρία γίγνεται ἤ οἱ λογισμοί τούτων δ’ ἀμφοτέρων ἑαυτόν ὑπεύθυνον ὑμῖν παρέχει, οὗτός ἐστ’ ἀνδρεῖος, καί χρήσιμός γε πολίτης ὁ τοιοῦτός ἐστιν, οὐχ οἱ
τῆς παρ’ ἡμέραν χάριτος τά μέγιστα τῆς πόλεως ἀπολελωκότες, οὕς ἐγώ τοσούτου δέω ζηλοῦν ἥ νομίζειν ἀξίους
πολίτας τῆς πόλεως εἶναι. » =
«Όποιος
όμως αποβλέποντας στο καλύτερο [για
την πόλη] εναντιώνεται συχνά στις επιθυμίες σας, και δεν λέει τίποτε, για να
σας ευχαριστήσει, αλλά λέει πάντοτε το καλύτερο [για την πόλη] και
ακολουθεί τέτοια πολιτική, στην οποία ρυθμιστής για τα περισσότερα ζητήματα είναι η τύχη και όχι η διορατικότητα, και που
και για τα δυο αυτά αναλαμβάνει την ευθύνη, αυτός είναι γενναίος άνδρας. Ένας
τέτοιος άνδρας είναι χρήσιμος πολίτης, όχι αυτοί που για τη δημοτικότητα μιας
μέρας έχουν απεμπολήσει τα μεγαλύτερα συμφέροντα της πόλης. Τους τελευταίους
εγώ κάθε άλλο παρά τους ζηλεύω ή τους θεωρώ πολίτες αντάξιους της πόλης μας. »
·
Από
τον «Ολυνθιακό Α΄»:
-«Δέδοικ’, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, μή
τόν αυτόν τρόπον ὥσπερ οἱ
δανειζόμενοι ῥᾳδίως ἐπί τοῖς μεγάλοις [τόκοις] μικρόν εὐπορήσαντες χρόνον ὕστερον
καί τῶν ἀρχαίων ἀπέστησαν, οὕτω καί ἡμεῖς
[ἄν] ἐπί πολλῷ φανῶμεν ἐρρᾳθυμηκότες, καί
ἅπαντα πρός ἡδονήν ζητοῦντες
πολλά καί χαλεπά ὧν οὐκ ἐβουλόμεθ’ ὕστερον
εἰς ἀνάγκην ἔλθωμεν ποιεῖν, καί κινδυνεύσωμεν περί τῶν ἐν αυτῇ τῇ χώρα. Τό μέν
οὖν ἐπιτιμᾶν ἴσως φήσαι τις ἄν ῥάδιον καί
παντός εἶναι, τό δ’ ὑπέρ τῶν
παρόντων ὅ τι δεῖ πράττειν ἀποφαίνεσθαι, τοῦτ’ εἶναι συμβούλου. Ἐγώ δ’ οὐκ ἀγνοῶ
μέν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τοῦθ’ ὅτι
πολλάκις ὑμεῖς οὐ τους αἰτίους, ἀλλά τούς ὑστάτους περί τῶν πραγμάτων εἰπόντας ἐν
ὀργῇ ποιεῖσθε, ἄν τι μη κατά γνώμην ἐκβῇ . οὐ μήν οἶμαι δεῖν την ἰδίαν ἀσφάλειαν
σκοποῦνθ’ ὑποστείλασθαι περί ὧν ὑμῖν
συμφέρειν ἡγοῦμαι. » =
«Φοβάμαι, Αθηναίοι, μήπως την πάθουμε όπως
ακριβώς αυτοί που δανείζονται, με ευκολία, με υψηλό τόκο. Αυτοί αφού
καλοπεράσουν για λίγο διάστημα, μετά χάνουν και όσα είχαν πριν δανειστούν. Έτσι και εμείς, αν για μεγάλο
χρονικό διάστημα αδρανήσουμε, επιδιώκοντας τα πάντα προς ευχαρίστησή μας,
φοβάμαι μήπως αργότερα περιέλθουμε στην ανάγκη να κάνουμε πολλά και οδυνηρά,
που δεν τα θέλαμε, και διακινδυνεύσουμε και για τα αγαθά που έχουμε στην ίδια
μας τη χώρα. Ίσως θα μου πει κανείς ότι
το να κριτικάρεις είναι εύκολο πράγμα και μπορεί να το κάνει ο καθένας το να
προτείνει όμως τι πρέπει να κάνουμε σχετικά με την παρούσα κατάσταση, αυτό
είναι έργο πολιτικού ανδρός. Αλλά εγώ δεν αγνοώ Αθηναίοι, ότι εσείς πολλές
φορές αν η έκβαση κάποιου ζητήματος δεν είναι όπως την περιμένετε, οργίζεσθε
όχι με τους υπαίτιους αλλά με εκείνους που μίλησαν τελευταίοι για την
κατάσταση. Παρ’ όλα αυτά, νομίζω πως δεν έχω το δικαίωμα αποσκοπώντας στην
προσωπική μου ασφάλεια, να αποσιωπήσω, από φόβο, όσα νομίζω ότι σας συμφέρουν. »
·
Από
τον «Ολυνθιακό Γ΄»:
-«Ἐκ τοῦ πρός χάριν δημηγορεῖν ἐνίους εἰς πᾶν προελήλυθε
μοχθηρίας τά παρόντα. » =
«Με
το να αγορεύουν μερικοί προς ευχαρίστηση, έχει φτάσει η κατάσταση σήμερα στο
χειρότερο σημείο αθλιότητας.»
-«Ἀλλά δικαίου πολίτου κρίνω
τήν τῶν πραγμάτων σωτηρίαν ἀντί τῆς ἐν τῷ λέγειν χάριτος αἱρεῖσθαι. » =
«Αλλά θεωρώ χρέος δίκαιου πολίτη να θέσει τη
σωτηρία της πόλης πάνω από τη δημοτικότητα που θα αποκτήσει με την ομιλία του.»
-«Ἐξ οὗ δ’ οἱ διερωτῶντες ὑμᾶς
οὗτοι πεφήνασι ῥήτορες ‘ ‘ τί βούλεσθε;
τί γράψω; τί ὑμῖν
χαρίσωμαι; ’’ προπέποται τῆς παραυτίκα χάριτος τά τῆς πόλεως πράγματα, καί τοιαυτί
συμβαίνει, καί τά μέν
τούτων πάντα καλῶς ἔχει, τά δ’ ὑμέτερ’ αἰσχρῶς. » =
«Αφότου όμως εμφανίστηκαν οι ρήτορες που
σας ρωτούν ‘’ Τι επιθυμείτε; Τι να εισηγηθώ; Ποια χάρη να σας κάνω;’’ Από εκείνη
τη στιγμή θυσιάστηκαν απερίσκεπτα τα συμφέροντα της πόλης με αντάλλαγμα μια
πρόσκαιρη δημοτικότητα. Γι’ αυτό συμβαίνουν τέτοια πράγματα, γι’ αυτό όλες οι
υποθέσεις αυτών πηγαίνουν καλά, ενώ οι δικές σας είναι για ντροπή. »
- « …Ἀλλ’ ὦ τᾶν, εἰ ταῦτα φαύλως, τά γ’ ἐν αὐτῇ τῇ πόλει νῦν ἄμεινον ἔχει. Καί τί ἄν εἰπεῖν τις ἔχοι;
Τάς ἐπάλξεις ἅς κονιῶμεν, καί τάς ὁδούς ἅς
ἐπισκευάζομεν, καί κρήνας, καί λήρους; Ἀποβλέψατε δή πρός τούς ταῦτα πολιτευομένους,
ὧν οἱ μέν ἐκ πτωχῶν πλούσιοι γεγόνασιν οἱ δ’ ἐξ ἀδόξων ἐντιμοι, ἔνιοι δέ τάς ἰδίας
οἰκίας τῶν δημοσίων οἰκοδομημάτων σεμνοτέρας εἰσί κατασκευασμένοι, ὅσῳ δέ τά τῆς
πόλεως ἐλάττω γέγονεν, τοσούτῳ τά τούτων ηὐξηται…» =:
«…Μα
φίλε μου, θα έλεγε κάποιος, αν τα εξωτερικά ζητήματα πηγαίνουν άσχημα, τα
εσωτερικά τουλάχιστον της πόλης είναι σήμερα καλύτερα. Τι θα μπορούσε να
αναφέρει κανείς προς επιβεβαίωση; Μήπως τις επάλξεις που σοβαντίζουμε, τους
δρόμους που επισκευάζουμε, τις βρύσες και τέτοιες φλυαρίες; Γυρίστε λοιπόν να
δείτε τους πολιτικούς που ασχολούνται με αυτά. Από αυτούς άλλοι από φτωχοί έχουν γίνει
πλούσιοι, άλλοι από άσημοι σημαίνοντα πρόσωπα, μερικοί μάλιστα έχουν χτίσει
ιδιωτικές κατοικίες πολυτελέστερες και
από τα δημόσια κτίρια, και όσο έχει ελαττωθεί ο πλούτος της πόλης, τόσο ο δικός
τους έχει αυξηθεί.»
***
Και τώρα:
·
Μια
σύγχρονη άποψη για τη νεότερη ελληνική πολιτική, από το λογοτέχνη και κριτικό
της ‘‘γενιάς του ‘30’’, Γιώργο Θεοτοκά, ο οποίος ήταν ένας από
τους σημαντικότερους πολιτικούς στοχαστές που ανέδειξε η πατρίδα μας στη
διάρκεια του 20ου αιώνα. Έγραψε λοιπόν στη ‘‘Νέα Εστία’’ ότι:
«Η πολιτική στην Ελλάδα είναι ένα σύμπλεγμα από
ατομικά πάθη και συλλογικές ιδεοληψίες . είναι σύγκρουση κοινωνικών
ρευμάτων, παραδόσεων, συμφερόντων μικρών ή μεγάλων . είναι
επαγγελματική σταδιοδρομία, συναλλαγή θεμιτή ή αθέμιτη, μανιάτικος γδικιωμός,
τραγωδία, κωμωδία και γενικά ψυχαγωγία.»
·
Από
το μεγάλο διανοούμενο και σημαντικό πολιτικό Παναγιώτη Κανελλόπουλο, που έχει χαρακτηριστεί (τηρουμένων των
αναλογιών) ο Έλληνας Κικέρωνας :
«Δύσκολη είναι η πράξη της
ελευθερίας, εύκολος είναι ο λόγος της ελευθερίας. Η ανεκτικότητα εγγυάται την
αξία της ελευθερίας. Η ανεκτικότητα εκδηλώνεται κυρίως με το διάλογο. Αυτός
γεννήθηκε στην Ελλάδα υπό τριπλή μορφή. Γεννήθηκε ως διάλογος τραγικός, ως
διάλογος πολιτικός και ως διάλογος φιλοσοφικός. Η ελευθερία προϋποθέτει διάλογο
και απαιτεί το διάλογο. Δεν είναι δυνατή η ελευθερία χωρίς διάλογο και δεν
μπορεί να προχωρήσει σε πράξεις αποτελεσματικές είτε μέσα στο χώρο της πολιτικής είτε στο χώρο της
παιδείας ή οπουδήποτε αλλού χωρίς να προκαλεί
νέες συζητήσεις και νέες αμφισβητήσεις.»
(Ο Κανελλόπουλος, βεβαίως, όταν
μιλάει για διάλογο εννοεί το διάλογο που οδηγεί, τελικώς, στη σύνθεση των
αντιτιθέμενων αρχικά απόψεων, και όχι στον διάλογο “κωφών” που οδηγεί σε πόλωση
και, τελικώς, σε διάσταση.)
·
Από
το Ρωμαίο Κικέρωνα:
«Neque enim hac nos patria lege genuit aut educavit, ut nulla quasi alimenta expectaret a nobis […] sed ut plurimas et maximas nostri animi, ingenii, consilii partes ipsa sibi ad utilitatem suam pigneraretur.» =
«Δεν μας γέννησε και δεν μας
ανέθρεψε η πατρίδα με τη συμφωνία ότι δεν θα περιμένει από μας κανενός είδους
τροφεία […] αλλά για να υποθηκεύει η ίδια προς όφελός της το πλείστον και
μέγιστο μέρος του πνεύματος, των φυσικών προσόντων και της φρονήσεώς μας.»
