Το “είναι” και το “φαίνεσθαι”

Το “είναι” και το “φαίνεσθαι” ας τα παρομοιάσουμε με δυο πορείες μέσα στο Σύμπαν, διαφορετικές μεν αλλά στενά συνυφασμένες, καθόσον η δεύτερη αποτελεί το είδωλο της πρώτης μέσα στον καθρέπτη της νόησης^. και οι δυο αυτές μαζί συνιστούν την υλική  πραγματικότητα, όπως τη βιώνει το ον με το δικό του εγκέφαλο. 

Μια  πραγματικότητα ατελή για τα ζώα - με διαβαθμίσεις - και ιδανική κατά κάποιο τρόπο για τον άνθρωπο, αφού ο ίδιος κατορθώνει να εισχωρεί με τη διάνοιά του και με το πείραμα όλο και βαθύτερα  στους νόμους με τους οποίους λειτουργεί τόσο το ένα όσο και το άλλο σκέλος της υλικής πραγματικότητας.

Ειδικότερα, το “είναι”, κατ’ ουσίαν αληθές, αλλά καλά κρυμμένο αποτελεί το υπόβαθρο^. και έχει το “φαίνεσθαι”, κατ’ ουσίαν εικόνα, ως φορέα του, για να έλθει στο φως μέσω της σχηματοποίησής του, με όποιον τρόπο αυτή λαμβάνει χώρα στην αντίληψη κάθε ανώτερης βιολογικής ύπαρξης.

Η μεταξύ αυτών των μερών σχέση διέπεται από  σαφείς νόμους, που μεταφράζουν με καθορισμένο τρόπο τις μεταβολές του πρώτου σκέλους σε αντίστοιχες μεταβολές του δεύτερου σκέλους, ώστε τελικώς να καταστούν οι δεύτερες  αντιληπτές.

Ένα απλό παράδειγμα: διαφορετικές συχνότητες φωτός δίνουν διαφορετικές αισθήσεις χρωμάτων στον εγκέφαλο.

***

Αναφερόμενοι τώρα στη συμπεριφορά του έμβιου κόσμου, που συνίσταται από συστήματα με οργάνωση ανώτερης τάξης, η νομοτελειακή λειτουργία δράσεων και αντιδράσεων εξακολουθεί να υφίσταται καθαρά σε όσα από αυτά ισχύει το ένστικτο, δηλαδή με απλά λόγια εκεί όπου λειτουργεί αποκλειστικά η Χημεία.

Η κρίσιμη αλλαγή λαμβάνει χώρα, όταν από κάποιο επίπεδο και πάνω εμφανίζεται, ως αναδυόμενη ιδιότητα της λειτουργίας του εγκεφάλου, “ο αλγόριθμος της προσποίησης”, που ενισχύει τον αγώνα για την επιβίωση μέσω της άμυνας ή της επίθεσης, την οποία το έμβιο ον σχεδιάζει απέναντι στο περιβάλλον του.

Αυτός “ο αλγόριθμος της προσποίησης” χαρακτηρίζει κατ’ εξοχήν τον άνθρωπο. Πράγματι, από τα πρώτα στάδια της εξέλιξής του προσποιείτο, προκειμένου να εμφανίζεται περισσότερο δυνατός απ’ ό,τι πραγματικά ήταν, με στόχο την αποθάρρυνση των αντιπάλων του, που καραδοκούσαν για να τον βλάψουν. 

Αργότερα, η συγκρότηση οργανωμένων κοινωνιών απαίτησε στενές ανθρώπινες σχέσεις με διάρκεια, εμπιστοσύνη και αλήθεια. Ως εκ τούτου, η πολιτισμένη κοινωνία ζήτησε εξαρχής από τα μέλη της να αφοπλιστούν από την “προσποίηση” και να προσέλθουν με την αλήθεια τους, για να συνεργαστούν για το κοινό καλό, που αντανακλά άμεσα και στο καλό ενός εκάστου.  

Παρόλα αυτά, ο πολιτισμένος άνθρωπος δεν έχει παύσει να προσποιείται, θέλοντας να δείξει στον περίγυρό του περισσότερα προσόντα απ’ όσα πραγματικά διαθέτει, προκειμένου να γίνει ευκολότερα αποδεκτός από τους άλλους ή για να πετύχει πλεονεκτήματα παραπάνω απ’ όσα του αξίζουν.

Πολλοί λοιπόν αναλώνονται στο “φαίνεσθαι” και δεν καταβάλλουν προσπάθεια προκειμένου να εξελίξουν το “είναι” τους, δηλαδή την αληθινή φύση τους. Παρόλο που το πρώτο βιώνεται εύκολα στην αρχή, ίσως και ευχάριστα σε ορισμένες περιπτώσεις, στη συνέχεια επισωρεύει προβλήματα όχι μόνο στον ίδιο τον “ηθοποιό” αλλά και στον περίγυρό του. Ο αγώνας αυτός δημιουργεί άγχος, γιατί απαιτεί συνεχή μέριμνα και εγρήγορση, παγιδεύει σε σαθρή θέση και οδηγεί στο τέλος σε απονενοημένες ενέργειες, προκειμένου να κρατηθεί η ψεύτικη εικόνα που δημιουργήθηκε.

 Αντίθετα, ο αγώνας ταύτισης του “φαίνεσθαι” στο “είναι”, καθίσταται αρχικά δύσκολος, στο τέλος όμως ελευθερώνει τον άνθρωπο και βοηθάει την κοινωνία, δεδομένου ότι κάνει ευκολότερες τις διαπροσωπικές σχέσεις.

Εξάλλου, ο επί της ουσίας άνθρωπος, ο οποίος δεν έχει να αποκρύψει κάτι από τον περίγυρό του, αποκτά εσωτερική γαλήνη και η μόνη έγνοια του είναι το πώς να γίνει χρησιμότερο, καλύτερο, σοφότερο και εν τέλει βαθύτερα συνειδητοποιημένο άτομο^. βελτιώνει οσημέραι τον εαυτό του πνευματικά και ηθικά, κάνοντας σωστή χρήση του υλικού του και  πνευματικού του πλούτου, για να καταστεί ουσιαστικός, αντάξιος της Δημιουργίας.

Επίσης, η προσήλωση στο “φαίνεσθαι” οδηγεί σε πράξεις που εκθέτουν το άτομο και φέρνουν αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που επιδιώκει, διότι, ας μην ξεχνάμε, τα μέλη κάθε "σιναφιού" κατανοούν γρήγορα και αξιολογούν σωστά τον καθένα που ανήκει σε αυτά και τον κατατάσσουν εκεί όπου πραγματικά αξίζει και όχι εκεί όπου ο ίδιος εναγωνίως προσπαθεί να "πλασαριστεί".

Βεβαίως, υπάρχουν και οι εξαιρέσεις, δηλαδή δεν απολείπουν οι μεγάλοι “ηθοποιοί”, που εξαπατούν μέχρι να αποκτήσουν σημαντική επιρροή και εξουσία και τότε πια δείχνουν ένα διαφορετικό πρόσωπο, σκληρό και ανελέητο, που ξαφνιάζει.

Επίσης, στον πιο τραχύ τόπο του “φαίνεσθαι” πατάει η “ύβρις”, γιατί η τελευταία ουσιαστικά δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια ακραία διάσταση από την αλήθεια και την πραγματικότητα, η οποία οδηγεί βαθμιαία στην “άτη” (συσκότισι του νου) που συνεργεί σε πράξεις αταίριαστες, για τις οποίες η “Νέμεσις” (δικαιοσύνη) θα επιβάλλει την “τίσι” (ανάλογη τιμωρία).

Είναι γεγονός ότι οι δυτικές κοινωνίες εξαιτίας αφενός της  οικονομικής και τεχνολογικής ανάπτυξης και προόδου και  αφετέρου της σταδιακής απομάκρυνσης από τα νάματα του ελληνικού πολιτισμού και του Ευαγγελίου, δηλαδή από την αρετή, και προσανατολισμένες κυρίως στην ύλη, πορεύονται με ύβρι ανερμάτιστες, αναγνωρίζοντας το χρήμα ως ανώτατη ανθρώπινη αξία, το οποίο και καθιστούν απόλυτο ρυθμιστή της ζωής τους.

Αυτή η αξιακή μεταβολή ωθεί, ίσως και εξαναγκάζει, όλο και περισσότερο τους ανθρώπους προς το “φαίνεσθαι” και τους απομακρύνει από την αλήθεια και την ουσία της ζωής. Όμως, η πραγματική αξία του ατόμου μετριέται με το πόσο διάστημα έχει διανύσει από τη θέση του “φαίνεσθαι” στη θέση του “είναι”, που σημαίνει πόσο απλός και πόσο αληθινός γίνεται ο άνθρωπος σε όλες τις εκφράσεις της ζωής του.

Επομένως, η μόνη έγνοια μας, εάν θέλουμε να νιώθουμε και να θεωρούμαστε υγιή και πολιτισμένα κύτταρα της κοινωνίας, είναι να αγωνιζόμαστε καθημερινά, για να απομακρυνθούμε από τη χώρα του “φαίνεσθαι” και να πολιτογραφηθούμε στη χώρα του “είναι”.

Στάθης Ασημάκης