του
Γεωργίου Λ. Οικονόμου
Απ’
όλα τα φυσικά φαινόμενα, τα μετεωρολογικά ήταν αυτά που δημιούργησαν τη
μεγαλύτερη εντύπωση στη φαντασία των λαών με τη γέννηση των ανεξάντλητων μύθων,
που διατηρήθηκαν ως σήμερα, αν αναλογιστούμε, με πόσο δέος και ενδιαφέρον
παρακολουθούσαν οι άνθρωποι τα ατμοσφαιρικά φαινόμενα απ’ τα πανάρχαια χρόνια,
καθώς το κλίμα συνέβαλε αποφασιστικά στην εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού.
Η
καθοριστική επίδραση των ατμοσφαιρικών φαινομένων στη ζωή του λαού, που αρκετές
φορές υπήρξε απροστάτευτος στην πάλη των στοιχειών και των ανέμων, υπήρξε η
αιτία γέννησης των ανεξάντλητων μύθων που διασώζονται ως σήμερα, με τις όποιες
τροποποιήσεις υπέστησαν στην πάροδο των χρόνων.
Πλούσια
λοιπόν η λαϊκή παράδοση της Αράχωβας, καθώς ανέδειξε αρκετούς μύθους και
παραδόσεις για τα μετεωρολογικά της φαινόμενα.
Ο
κορυφαίος Έλληνας θεμελιωτής της Λαογραφίας, ο Νικόλαος Πολίτης κατέγραψε και
διέσωσε πολλές παραδόσεις για τον καιρό της Αράχωβας, κάνοντας μεταξύ άλλων,
αναφορά στον Κατεβατό, που επιφέρει καταστροφές στην Αράχωβα, στο Νότο,
που λιώνει τα κρούσταλλα του Κατεβατού αλλά και σε σειρά μετεωρολογικών
φαινομένων, όπως τα αστραπόβροντα, η βροχή, το ουράνιο τόξο, οι καιροί- άνεμοι,
οι Σίφωνες με τις Λάμιες και τις Νεράιδες και το κατέβασμα του φεγγαριού.
Στο
παρόν άρθρο θα ασχοληθούμε με τη λαϊκή παράδοση των Αραχωβιτών για την αστραπή
και τη βροχή, όπως καταγράφονται απ' το Νικόλαο Πολίτη.
Αστραπή
Το φαινόμενο της αστραπής, διαιρείται σε τρία: αστραπή, αστροπελέκι (κεραυνός)
και μπουμπουνητό, (βροντή). Η αστραπή λέγεται και φωτιά, ενώ σχετικά με τη
γέννηση της, ο Ν. Πολίτης αναφέρει, ότι η πιο κοινή και συνήθης παράσταση στο
λαό είναι, ότι ο Θεός δια της αστραπής διώκει και κατακαίει τους διαβόλους.
«Εν Αραχόβη της Λεβαδείας πιστεύουσιν, ότι διωκόμενοι οι διάβολοι
καταφεύγουσιν εις μεγάλα δένδρα, διο βλέποντες κεραυνόβλητα δένδρα, λέγουσι:
κάποιον διάβολον έκαψε ή κάποιος διάβολος ήτανε».
Η δοξασία, ότι η αστραπή παράγεται λόγω της εκδίωξης των διαβόλων ή δράκοντα (απ’
το Θεό ή τον Προφήτη Ηλία), είναι καταγεγραμμένη σε βιβλικές διηγήσεις (Οσία
Αναστασία, Ιωάννης Δαμασκηνός, Απόστολος Φίλιππος) αλλά και σε παλιότερους
βυζαντινούς συγγραφείς (Μιχαήλ Ψελλός). Η βροντή ακολουθούσε την αστραπή και
μεταξύ των μυθολογικών παραστάσεων, καταγράφει ο Ν. Πολίτης, συνηθίζεται στην
Αράχωβα να λένε για τη βροντή: «ως κρότος πετάλων ίππου» ή «Ο Θεός καλιγών’
τάλογο τ’» ή «βροντούν τα πέταλα απ’ άλουγο του Θεού».
Η παράσταση της βροντής ως κρότου των πετάλων αλόγου είναι συνήθης στους
αρχαίους και σε άλλους λαούς, ενώ στην ελληνική μυθολογία αναφέρεται ο Πήγασος,
ως το άλογο του Θεού Δία που έφερνε τους κεραυνούς.
Τα
αστροπελέκια (κεραυνοί) θεωρούνταν, στα πανάρχαια χρόνια, ότι προέρχονταν από
συγκρούσεις άστρων και, ότι πέφτουν στη γη ως λίθοι άμορφοι, εισχωρώντας σε
αρκετό βάθος και παραμένοντες επί σαράντα ημέρες, ώστε στη συνέχεια ανέρχονται
στην επιφάνεια του εδάφους, στο σημείο , που είχαν βυθιστεί.
Λίθινοι
πέλεκεις, προϊστορικοί βρίσκονται σε πολλά μέρη της Ελλάδας, μεταξύ αυτών και
στους Δελφούς, «ο εν Δελφοίς λίθος, ον ελέγετο, ότι εξήμεσεν ο Κρόνος».
Βροχή
Για τη βροχή, ο Ν. Πολίτης αναφέρεται χαρακτηριστικά με τρεις φράσεις, που
λέγονταν στην Αράχωβα.
α.
«Η βροχή πίπτει δια κοσκίνου»
Έλεγαν
οι Αραχωβίτες : «Το ρίχνει με το κόσκινο (το νερό) » ή «Ο Θεός το ρίχνει με το
ρεμμόνι», (= είδος κόσκινου με μεγάλες οπές, από ρ. ρήγνυμι> ρήγμα), οπότε
και η παροιμία «το ρεμμόνι του Θεού έχει μεγάλες τρύπες».
Σημειώνει
ο Ν. Πολίτης, ότι στην περιοχή της Παρνασσίδας, υπάρχουν μύθοι, ότι ο βοριάς
κρατά κόσκινο, με το οποίο κατασκευάζει και ρεμμονίζει το χαλάζι, ενώ ο νότος
έχει ασκιά, (σακκιά), τα οποία μέσω των νεφελών (σύννεφα), ρίχνει στη θάλασσα,
γεμίζοντάς τα νερό.
Στη
συνέχεια μεταφέρει ο νότος τα ασκιά πάνω στον ουρανό και από εκεί, σε κάποιο
ορισμένο μέρος αδειάζει τα ασκιά, μέσω διαφόρων κοσκίνων, στη γη, ώστε όταν
κατέρχεται ψιλή βροχή, «ψαχάδα» ή ψεκάδα, τότε χρησιμοποιείται το λεπτότατο
κόσκινο, η σήτα, όταν βρέχει μεταχειρίζεται το κόσκινο, ενώ όταν πέφτει πολύς
υετός (ισχυρή βροχή), το ρεμμόνι.
Τέλος
επί ραγδαίου όμβρου, λένε, ότι ο νότος αδειάζει τους ασκούς του, εντελώς.
Άρα
το μέγεθος της σταγόνας της βροχής κάθε φορά αντιστοιχεί στις οπές των κοσκίνων
που χρησιμοποιούνται.
Οι
δοξασίες σχετικά με το κόσκινο, που αποτελεί το σύμβολο του νέφους, αναφέρει ο
Ν. Πολίτης, επικρατούσαν απ’ την αρχαιότητα, (Αριστοφάνης, «δια κοσκίνου
ουρείν»), ενώ συνεχίστηκαν και τα βυζαντινά χρόνια, (Ψελλός Μιχαήλ) αλλά και
στους μέσους χρόνους.
β.
«Βρέχει κινουμένων άνωθεν ασκών»
Επί
ραγδαίου υετού, λένε στην Αράχωβα: «το ρίχνει με τ’ ασκί» ή «με τ’ ασκιά»,
επίσης «ο Θεός το ρίχνει με το δερμάτι» (δερμάτι= ασκός στην Αράχωβα).
Βλέπουμε,
ότι το νέφος συμβολίζεται εδώ, ως ασκί ή δερμάτι, παράσταση που είναι γνωστή
απ’ τα αρχαία χρόνια (ασκοί του Αιόλου) αλλά και από σημιτικά έθνη (Άραβες,
Εβραίοι, που φαντάζονται τα ομβροφόρα νέφη ως ασκούς πλήρους ύδατος), όπως
σημειώνει ο Ν. Πολίτης.
γ.
« Επί συνεχούς και αδιαλείπτου βροχής οι χυδαιότεροι λένε αστειευόμενοι
«κατουράει ο Θεός», στην Αράχωβα μάλιστα προσθέτουν «με το κόσκινο».
Στην
Αράχωβα συνηθίζεται να λέμε, ότι ο καιρός είναι «κατουρλής». Σημειώνεται
χαρακτηριστικά (Γ. Κρέμος και B. SchmidtVolksi, Neugrσ. 31), ότι στην Αράχωβα
αντί του βρέχει, λένε και «κατουράει ο Θεός», ενώ σε περίπτωση πολλού και
διηνεκούς (=που διαρκεί πολύ), όμβρου, συνηθίζονται οι εξής εκφράσεις: «Τσουρ,
τσουρ, τσουρ κατουρώντας ο Θεός μας σάπ’σι». Το «κατουράει ο Θεός» όμως στην
Αράχωβα αλλά και η δεύτερη φράση «Τσουρ…σάπ’σι», το λένε μόνο επί διηνεκούς
βροχής.
Αναφέρει
ο Ν. Πολίτης, ότι οι παραπάνω εκφράσεις πιθανόν προήλθαν από πανάρχαιες
δοξασίες, που στη συνέχεια έχασαν την αρχική τους σημασία και μετέπεσαν έτσι σε
αστείες, (Αριστοφάνης, …δια κοσκίνου ουρείν).
