(… η διαχρονική,
ή απλά μαθήματα οικιακής οικονομίας και όχι μόνο.)
Το παρακάτω αξιόλογο και πάντα επίκαιρο κείμενο
από τα «Διηγήματα Αγροτικά και
Ηθογραφικά» του Δημητρίου Αινιάνος [1800-1881] - ιδιαίτερου
γραμματέα του μεγάλου ήρωα της επανάστασης Γεωργίου Καραϊσκάκη -
έχει μεταφερθεί απ’ την καθαρεύουσα στη δημοτική, για διευκόλυνση των νεαρών αναγνωστών
μας.
***
Κατά τις τελευταίες μέρες του Αυγούστου, ένα πρωί,
πήγα σε ένα από τα καφενεία, που βρίσκονται κοντά στο σπίτι μου. Εκεί ήσαν μεταξύ
πολλών άλλων και τρεις άνθρωποι, που βιάζονταν να πιούνε τον καφέ τους και να
πάνε στα αλώνια με τις σταφίδες, όπου, όπως λέγανε, είχαν ακόμα κάποιες
δουλειές για το στέγνωμα και τη μεταφορά
τους στις αποθήκες. Επειδή το
σημαντικότερο αντικείμενο συζήτησης της
εποχής ήταν οι σταφίδες, βρήκα ήδη συζήτηση σε εξέλιξη για αυτό το θέμα. Όλοι
από κοινού θλίβονταν τους σταφιδοκαλλιεργητές, για την καταστροφή των σταφίδων
από την φυλλοξήρα.
- Υπάρχουν άνθρωποι, είπε ένας απ’ αυτούς, που φέτος δεν θα πάρουν ούτε το ένα τρίτο της συνηθισμένης παραγωγής
και αυτή είναι της χειρότερης ποιότητας, κι έτσι δεν θα μπορέσουν να πληρώσουν ούτε τους τόκους των χρημάτων,
που δανείστηκαν μέσα στη χρονιά, για τα έξοδα καλλιέργειας και για άλλες
ανάγκες του σπιτιού των.
- Πόσοι από
τους σταφιδοκαλλιεργητές, είπε ένας άλλος, χρωστάνε δάνεια, που λάβανε για να κάμουν τις φυτείες τους! Πόσοι πήραν σε δημοπρασία χωράφια από το
δημόσιο, στα οποία φύτεψαν αμπέλια και χρωστούν τις δόσεις, και γι’ αυτό
διώκονται από το δημόσιο με κατασχέσεις και προσωποκράτηση!
- Είναι
τρομερή η κατάσταση όλων σχεδόν, λέγει ένας άλλος. Όχι μόνον να πληρώσουν το δημόσιο και τους δανειστές δεν μπορούν,
αλλά πολλοί δεν έχουν από πού να εξοικονομήσουν
τα απαραίτητα έξοδα των σπιτιών τους. διότι το
κυριότερο ή το μόνο σχεδόν προϊόν είναι
οι σταφίδες. Φοβάμαι ότι το μεγαλύτερο μέρος των σταφιδοκαλλιεργητών δεν θα μπορέσει να εξασφαλίσει τα έξοδα για
την καλλιέργεια της ερχόμενης χρονιάς,
και αυτό θα είναι η πλήρης καταστροφή τους.
Όση ώρα γινόταν η συζήτηση, κάποιος γέρος, που
καθόταν σε μια γωνιά του καφενείου, άκουγε με προσοχή τα λεγόμενα, πίνοντας τον
καφέ του, κι όταν τον ήπιε εντελώς, σηκώθηκε και πλησίασε την παρέα.
-Και νομίζετε, είπε, ότι η
κυριότερη αιτία των δυστυχιών που περιγράψατε και της ελεεινής κατάστασης που
εκθέσατε είναι η φυλλοξήρα;
-Και πως!
Νομίζετε μικρό πράγμα τη φυλλοξήρα, απάντησε ένας από την παρέα, που κατάστρεψε όλες τις ελπίδες μας και
αφαίρεσε τα δυο τρίτα της συνηθισμένης παραγωγής και μάλιστα έρχεται ύστερα από σημαντική
μείωση της τιμής της σταφίδας την προηγούμενη χρονιά;
- Δεν αρνιέμαι
ότι και οι δυο αυτές πληγές είναι τρομερές, συνέχισε ο γέρος, και ότι θα αφήσουν βαθιά τα ίχνη τους,
αλλά πιστεύω ότι δεν είναι η αιτία των δυστυχιών που περιγράψατε.
- Και τι
άλλο θα μπορούσε να είναι η αιτία; είπε ένας άλλος της παρέας.
- Τη ρίζα
του κακού πρέπει αλλού να την ψάξουμε, είπε ο γέρος. Αυτή έλαβε την αρχή της, πριν τη φυλλοξήρα και πριν τη μείωση της
τιμής της σταφίδας.
- Και ποια
είναι αυτή; λέγει ένας άλλος.
- Η ρίζα των κακών τούτων, είπε ο γέρος, υπάρχει στην καρδιά μας, στις συνήθειες
που αποκτήσαμε και στις επιθυμίες από τις οποίες κυριευόμαστε. Εάν ξεριζώσουμε
το κακό από την καρδιά μας, εάν
μεταβάλουμε τα χούγια μας και παραιτηθούμε απ’ τις παράλογες επιθυμίες μας,
ούτε η φυλλοξήρα, ούτε η μείωση τη τιμής
της σταφίδας μπορούν να μας καταστρέψουν. Είναι αλήθεια ότι εξ
αιτίας αυτών θα στερηθούμε σημαντικά κέρδη που ελπίζαμε, αλλά αυτά δεν θα
μπορούσαν να μας καταστρέψουν, εάν δεν μας εύρισκαν στην κατάσταση που μας
έχουν φέρει οι άσκοπες συνήθειες και οι παράλογες επιθυμίες που μας έχουν
κατακυριεύσει.
-Και ποιες είναι αυτές; φώναξαν όλοι μαζί με πολύ ενδιαφέρον.
-Πρώτον, είπε
ο γέρος, πολλοί, ενώ μπορούν να χωρέσουν
σε σπίτι με δυο και τρία δωμάτια, έκαμαν παλάτια, τα οποία έπρεπε και να τα
στολίσουν με ανάλογα έπιπλα, κι έτσι ξόδεψαν πολλά χρήματα και οι περισσότεροι
τα αγόρασαν αυτά με δάνεια, για τα οποία είναι υποχρεωμένοι τώρα να πληρώνουν
υπέρογκους τόκους. Κι ενώ, αφού έφτιασαν τα σπίτια, μπορούσαν να κατοικούν σε
ένα μέρος τους και να ενοικιάζουν το υπόλοιπο, για να βγάλουν τους τόκους των
δανείων τους, εντούτοις αυτοί εξακολουθούν να κατοικούν μόνοι τους. έτσι
βλάπτονται από δυο μεριές, διότι αφενός στερούνται το ενοίκιο που μπορούσαν να
κερδίσουν και αφετέρου αναγκάζονται να ξοδεύουν χρήματα για τη συντήρηση και
την επίπλωση των σπιτιών.
-Αλλά προτίμησαν να κατοικούν με άνεση, λέγει
ένας, και περιφρόνησαν την ωφέλεια αυτή
θεωρώντας την ασήμαντη.
-Δεν είναι ασήμαντη η ωφέλεια αυτή, είπε ο γέρος, αν τη δεις και από τις δυο μεριές: Πόσα,
δηλαδή, δεν ωφελούνται από ενοίκια, ενώ μπορούσαν, και πόσα ζημιώνονται
ξοδεύοντας για τη συντήρηση και την επίπλωση των σπιτιών τους, αλλά και
πραγματικά μικρό να ήταν το κέρδος, δεν θα έπρεπε να αδιαφορούν, γιατί σύμφωνα
με την παροιμία: «Φασούλι το φασούλι γεμίζει το σακούλι». Έπειτα, εξακολούθησε
ο γέρος, πολλοί, στηριζόμενοι σε
λαθεμένους προϋπολογισμούς και θέλοντας να κάμουν μεγάλες φυτείες, δανείστηκαν
ποσότητες χρημάτων, και μάλιστα μερικές φορές με υπέρογκους τόκους, και όσες
φορές καθυστέρησαν την πληρωμή των τόκων, επιβάρυναν το χρέος τους, διότι οι
σταφίδες βλάπτονται από τις ατμοσφαιρικές επιρροές, αλλά ο καρπός του δανείου,
όχι μόνο μένει πάντα απρόσβλητος, αλλά και αυξάνει με πολλή ταχύτητα, διότι των
δανείων και ο καρπός κάνει καρπό.
-Τρίτον, είπε ο γέρος, μερικοί μη έχοντας κτήματα, πήραν χωράφια, με
δημοπρασία, από το δημόσιο, αλλά είτε από κακούς υπολογισμούς, είτε από αντιζηλία
παρασύρθηκαν και αύξησαν σε τέτοιο ύψος την τιμή, ώστε με το ποσό αυτό θα μπορούσαν
να αγοράσουν έτοιμα αμπέλια. Αλλά επειδή αγόραζαν με πίστωση, νομίζανε ότι δεν
θα πληρώσουν. Και ανεβάζοντας την τιμή, για να βλάψουν τους ανταγωνιστές τους,
πιάστηκαν αυτοί στα δίχτυα και δεν σκέφτηκαν ότι στις δημοπρασίες δεν πρέπει να
υπάρχει το πείσμα, διότι το πείσμα είναι αντίθετο στο κέρδος. Όποιος θέλει να
κερδίσει το πείσμα του, πρέπει να θυσιάσει την ωφέλειά του, διότι και τα δυο
μαζί δεν συμβαδίζουν.
-Αλλά το χειρότερο, απ’ όλα, είπε ο γέρος,
και το οποίο είναι γενικό σε όλους, είναι ότι όλοι στηρίζονται σε λαθεμένους
προϋπολογισμούς για τη μελλοντική παραγωγή των κτημάτων τους κι έτσι καταντούν
να ξοδεύουν κάθε χρόνο ακόμα και περισσότερα από τα έσοδα που περιμένουν. Και
αυτά όλα ή μερικά τα δανείζονται από τους τοκιστές. Έπειτα, όμως, όταν φτάνει η
συγκομιδή των σταφίδων και δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στις υποχρεώσεις τους,
παραπέμπουν στην καρποφορία της επόμενης χρονιάς. Κι έτσι από χρόνο σε χρόνο το κακό
χειροτερεύει και πολλοί από αυτούς κινδυνεύουν να χάσουν και τα ίδια τους τα κτήματα.
-Αλλά πώς γίνεται να αποφύγουν αυτά; λέγει
ένας. Δεν έχουν χρήματα δικά τους, για να
καλλιεργήσουν τα αμπέλια τους, στερούνται πολλές φορές και τα έξοδα τους και
γι’ αυτό καταφεύγουν σε αυτά τα μέσα.
-Νομίζω, απάντησε ο γέρος, ότι δεν είναι αδύνατο να αποφύγει ο ιδιοκτήτης τις συνέπειες αυτού
του κακού, εάν από το μέσο εισόδημά του, χρόνο το χρόνο, πλήρωνε τα παλιά έξοδα
καλλιέργειας και έβαζε κατά μέρος τα μελλοντικά έξοδα καλλιέργειας, κι όσα του
μένανε τα κρατούσε για χρήση και για τις
ανάγκες του σπιτιού, αφού και από αυτά ακόμα κρατούσε για το μέλλον κατά την
παραγγελία του Φραγκλίνου ένα λεπτό κάθε μέρα.
-Αλλά δεν μπορεί κάποιος να βολέψει όλες τις ανάγκες του, είπε
ένας.
-Τις ανάγκες, είπε ο γέρος,
πολλές φορές τις γεννάει η φαντασία του ανθρώπου, χωρίς να υπάρχουν πραγματικά.
Κι εδώ είναι η μεγαλύτερη δυσκολία. Αυτός είναι ο σκόπελος που πάνω του
ναυαγούν οι περισσότεροι.
-Πες μου σε παρακαλώ, συνέχισε ο γέρος, ο κύριος τάδε δεν καλλιεργεί τα κτήματά του καλύτερα από όλους; Γιατί
αυτός είτε μεγάλη είτε μικρή είναι η καρποφορία των σταφίδων του, ποτέ δεν
ζητάει δάνεια, παρότι εξαρχής δεν είχε χρηματική κατάσταση; Διότι έβαλε σε
ενέργεια την παραγγελιά του Φραγκλίνου. Φυλάει
ένα μέρος από τα έσοδα της παραγωγής του για το μέλλον και αυτό
μαζεύεται και αποτελεί κεφάλαιο, που κάθε χρονιά αυξάνει και από μόνο του και
με οικονομία όλο το χρόνο, κι έτσι αυτός δεν φοβάται ποτέ την φυλλοξήρα.
-Αλλά αυτός στερείται πολλές απολαύσεις, όπως λένε, είπε
ένας από την παρέα.
-Δεν είναι στέρηση, όταν την έλλειψη απόλαυσης από κάτι μπορείς να την
περιφρονήσεις, είπε ο γέρος,
ή όταν θεωρείς δίκαιο και αναγκαίο να υποφέρεις
τη στέρηση αυτή ευχαρίστως. Όταν
κάποιος από το ετήσιο εισόδημά του προσδιορίσει
όσα πρέπει κατ’ ανάγκη να ξοδέψει για την μελλοντική καλλιέργεια, όταν
αφήσει για το μέλλον μια ποσότητα ανάλογη για απρόβλεπτα έξοδα,
για την αύξηση της περιουσίας του κλπ. ό,τι μένει, εκείνο είναι το μέρος που
μπορεί να μεταχειριστεί για την οικιακή οικονομία. Έχοντας αυτό το ποσόν διαθέσιμο και πάλι οφείλει να
κανονίσει τα έξοδά του, φροντίζοντας να προμηθευτεί τα πιο αναγκαία.
-Βιάζεται, όμως, κανείς να ξεφύγει από αυτόν τον κανόνα, είπε
κάποιος από τους παρόντες, επειδή
παρακινείται από το παράδειγμα των άλλων, που μεταχειρίζονται πολυτελέστερο
τρόπο ζωής και δυστυχώς πολλές φορές οι ιδέες των γυναικών και των παιδιών
κάνουν τους γονείς και τους συζύγους να ξεφεύγουν από το δρόμο της οικονομίας.
-Εάν αυτοί που ζουν πολυτελέστερα, απάντησε ο γέρος, μεταχειρίζονται τα χρήματα, αφού προηγουμένως
βάλουν στην άκρη, όσα είπαμε παραπάνω,
δεν πρέπει να τους κατακρίνουμε. Μπορεί να ξοδεύει κάποιος όσα θέλει, αρκεί να
του περισσεύουν, έχοντας κάνει τις οικονομίες της χρονιάς. Εάν, όμως, ζει
κανείς με πολυτέλεια, ξοδεύοντας όλα τα εισοδήματα της χρονιάς, χωρίς να
προνοήσει για το μέλλον, όπως είπαμε, αυτός είναι αξιοκατάκριτος και όχι άξιος
για μίμηση. Διότι ξοδεύοντας σε περιττά
(και τέτοια είναι όσα δεν είναι μέσα στις δυνάμεις του να αποκτήσει), θα βρεθεί
σε κατάσταση να στερηθεί τα αναγκαία. Όσο δε για κείνον που όχι μόνο
καταστρέφει όλα τα ετήσια εισοδήματά του, αλλά προσθέτει και δάνεια
στηριζόμενος σε φανταστικούς υπολογισμούς για μελλοντικές καλές σοδειές, αυτός
είναι για λύπηση και για ελεημοσύνη, διότι η καταστροφή του θα είναι γρήγορη
και αναπότρεπτη. Κανένας, λοιπόν, δεν πρέπει να κανονίζει τη δική του διαγωγή
από αυτή των άλλων, εάν δεν είναι άξια μίμησης. Εάν λοιπόν ρυθμίσει κάποιος τη
δική του διαγωγή, όπως είπαμε παραπάνω, όχι μόνο θα περνάει καλά τον καιρό του,
αλλά και δεν θα φοβηθεί, ούτε την κακή σοδειά, ούτε τη φυλλοξήρα, διότι τις
χρονιές με κακή σοδειά θα καταφύγει στα αποθεματικά του κεφάλαια που φύλαξε με
τις οικονομίες του.
- Καλά τα λες, γέρο μου, αλλά η χώρα δεν τ’ ακούει, είπε
ένας της παρέας χαμογελώντας.
- Ξέρω πολύ καλά, απάντησε ο γέρος με σοβαρότητα, ότι
πολλοί, που έχουν μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους, νομίζουν ότι θα
υποτιμηθούν, εάν δώσουν προσοχή σε κάτι που έχει το χαρακτήρα συμβουλής! Πολλοί
άλλοι κι αν εκτιμήσουν θεωρητικά την αξία της συμβουλής, στην πράξη παρασύρονται από τα χούγια και τις αδυναμίες
τους και δεν ενεργούν σωστά. Πόσοι δεν
βιάζονται από τις οικογένειές τους να
ξεφύγουν από την ευθεία οικονομική οδό, για να ευχαριστήσουν άσκοπες και
φανταστικές επιθυμίες, που τις τοποθετούν στο χώρο των αληθινών αναγκών! Πόσοι
τέλος πάντων, που δεν έχουν τη δύναμη να κρίνουν τα πράγματα, και ενεργούν άσκοπα και χωρίς
σκέψη για το μέλλον, κι ό,τι τους παρουσιασθεί μπροστά, το θεωρούν αναγκαίο!
Κι έτσι ο ένας για τη μια αιτία και ο άλλος για την άλλη αιτία καταστρέφονται ο
ένας κατόπιν του άλλου. Αυτό το πρόβλημα υπήρξε, υπάρχει και θα υπάρχει όσο
υπάρχει ο κόσμος, έτσι φτιαγμένος.
-Είμαι βέβαιος, συνέχισε ο γέρος, ότι τα πράγματα δεν είναι
δυνατόν να πάρουν ριζικά άλλη μορφή, αλλά δεν μπορώ να φανταστώ ότι όλοι οι
άνθρωποι είναι ανεπίδεκτοι διόρθωσης. Μεταξύ πολλών ασθενών, άλλοι δεν νομίζουν
αναγκαίο το γιατρό και δεν τον καλούν αφήνοντας τον εαυτό τους στην τύχη, άλλοι
τον καλούν μεν, αλλά δεν ωφελούνται από τις παραγγελίες του, διότι δεν τις
εφαρμόζουν. Υπάρχουν, όμως, και κάποιοι που καλούν το γιατρό, υποβάλλονται
αυστηρά στην αναγκαία δίαιτα, δέχονται τα φάρμακα, έστω και πικρά και δυσάρεστα
και πετυχαίνουν τη θεραπεία τους. Καθώς λοιπόν η ιατρική δεν είναι
αποτελεσματική για όλους, παρά μόνο γι’ αυτούς
που προσκαλούν το γιατρό και πείθονται στις παραγγελίες του, έτσι και οι γνώμες
για τη βελτίωση των ηθών και της διαγωγής μπορούν να αποβούν ωφέλιμες, μόνο
στους ικανούς να τις ακούσουν, να τις εκτιμήσουν και να τις παραδεχτούν, με σταθερή απόφαση να
τις εφαρμόσουν.
Όλοι οι παραβρισκόμενοι άκουσαν με πολλή προσοχή
τα λεγόμενα και φάνηκε ότι έκαναν μεγάλη εντύπωση, αλλά ο γέρος μετά από αρκετή
σιωπή και παρατήρηση είπε:
- Βλέπω ότι οι λόγοι μου έκαμαν κάποια εντύπωση σε σας, αλλά, όμως, η
εντύπωση αυτή θα διαρκέσει για πολύ χρόνο στο νου σας; άραγε θα αποφασίσετε να
διορθώσετε τη διαγωγή σας; εάν εξετάζοντάς την, την βρείτε επιλήψιμη; […]
Η ομιλία αυτή του γέρου μου φάνηκε αρκετά
σπουδαία, ώστε προσπάθησα να την αποτυπώσω στη μνήμη μου, όσο γινόταν καλύτερα.
Επειδή δε το αντικείμενο στο οποίο αυτή περιστρεφόταν, αν και απέβλεπε στην Πάτρα
και τις σταφίδες, όχι λιγότερο εφαρμόζεται και στις άλλες πόλεις της
Ελλάδας και για άλλα προϊόντα,
στοχάστηκα να την σημειώσω, και αφού γύρισα στο σπίτι μου την έγραψα, όσο
γινόταν πιο καλύτερα, με την ελπίδα να διαδοθεί σε περισσότερα πρόσωπα. Ίσως
μεταξύ των πολλών βρεθεί κάποιος να την διαβάσει και να πάρει απ΄ αυτή κάποια
ωφέλιμη γνώμη, αν αισθάνεται την έλλειψή της.
Επιμέλεια Στάθη Ασημάκη
