Ο 103ος Ψαλμός

Ο  103^ος Ψαλμός[1]

Ο πλέον «εικαστικός» ψαλμός. Ο υπέροχος αυτός ύμνος είναι μια πανέμορφη ζωγραφιά της εν χρόνω δημιουργίας του κόσμου. Είναι δοσμένο το βιβλίο της Γενέσεως της Βίβλου, καθώς και ένα άλλο, θα λέγαμε, πρόσθετο βιβλίο …«Λειτουργίας» του κόσμου, σε…35 μόνο στίχους!

Όλη αυτή η θαυμάσια εικόνα είναι και μια ξεχωριστή, εμπνευσμένη, ευχαριστιακή και ταυτόχρονα δοξαστική καθημερινή προσευχή, που κάθε πιστός άνθρωπος αξίζει να την απαγγέλει ως εξαίρετο ποίημα, να την κοιτάζει ως ανυπέρβλητη ζωγραφιά, να τη βιώνει δηλαδή και ως αισθητική απόλαυση, και ταυτόχρονα να την απευθύνει ως δέηση, ως ευχαριστία και ως δόξα προς τον Θεό Δημιουργό.

Μια προσευχή που οδηγεί τον κάθε πιστό, όχι μόνο να ανέλθει πνευματικά και να επικοινωνήσει με το θείο, αλλά και να ηρεμήσει η ψυχή του, να στοχαστεί, να φιλοσοφήσει, και, εντέλει, να συνειδητοποιήσει σε όλες τις διαστάσεις τον θαυμάσιο κόσμο, μέσα στον οποίο τον έφερε το σχέδιο του Θεού, σε ύπαρξη, για να βιώσει και να συμβάλλει και αυτός - τι μεγαλύτερη τιμή, αλλά και ευθύνη - στην ολοκλήρωση της θείας δημιουργίας. Να τοποθετήσει, δηλαδή, και τον εαυτό του μέσα στον εξαίσιο πίνακα, τον οποίο περιδιαβαίνει  νοερά, απολαμβάνει αισθητικά και με τον οποίο εξυμνεί και ψάλλει.

Μακάρι αυτή την ποιητική ζωγραφιά οι αγιογράφοι της Ορθόδοξης Εκκλησίας να την υλοποιούσαν συχνά, προς όφελος των πιστών, με έμπνευση και ευρηματικότητα, μέσα στα διαθέσιμα τύμπανα των παράπλευρων επιφανειών των ιερών ναών.

***

ΕΥΛΟΓΕΙ, ἡ ψυχή μου, τὸνΚύριον. Κύριε ὁ Θεός μου, ἐμεγαλύνθης σφόδρα, ἐξομολόγησιν καὶ μεγαλοπρέπειαν ἐνεδύσω.

Ψυχή μου, ευλόγησε τον Κύριο! Κύριε, Θεέ μου, πόσο είσαι μεγάλος! Ντύθηκες λαμπρότητα και μεγαλοπρέπεια.

2.Ἀναβαλλόμενος φῶς ὡς ἱμάτιον, ἐκτείνων τὸν οὐρανὸν ὡσεὶ δέρριν·

Σε, που ακτινοβολείς ολόγυρά σου το φως, σαν να το έχεις ντυθείως ένδυμα· απλώνοντας στον ουρανό από το ένα άκρο του ορίζοντα έως στο άλλο, σαν πολύτιμο δερμάτινο κάλυμμα σκηνής^.

3.ὁ στεγάζων ἐν ὕδασι τὰ ὑπερῷα αὐτοῦ ^[2], ὁ τιθεὶς νέφη τὴν ἐπίβασιν αὐτοῦ, ὁ περιπατῶν ἐπὶ πτερύγων ἀνέμων·

ο Κύριος είναι εκείνος, ο οποίος στεγάζει τα ανώτερα στρώματα του ουρανού με ύδατα νεφών, αυτός που επιβαίνει επάνω στα σύννεφασαν σε πολυτελή ταχέα άρματα· αυτός που περιπατεί με ταχύτητα φερόμενος πάνω στα φτερά των ανέμων^.

4.ὁ ποιῶν τοὺς ἀγγέλους αὐτοῦ πνεύματα καὶ τοὺς λειτουργοὺς αὐτοῦ πυρὸς φλόγα.

αυτός κάνει τους αγγέλους τουσαν ανέμους, κι αυτούς που τον υπηρετούν, σαντη φλόγατης φωτιάς.

5.Ὁ θεμελιῶν τὴν γῆν ἐπὶ τὴν ἀσφάλειαν αὐτῆς,   οὐκ λιθήσεται εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος.

Αυτός είναι εκείνος, ο οποίος στερέωσε με ασφάλεια τη γη πάνω σε θεμέλια απαρασάλευτα, ώστε να μη κλονισθείποτέ στον αιώνα.

6. Ἄβυσσος ὡς ἱμάτιον τὸ περιβόλαιον αὐτοῦ, ἐπὶ τῶν ὀρέων στήσονται ὕδατα·

Άβυσσος υδάτων την σκεπάζει σαν ιμάτιο, και επάνω στα όρη έχουν σταθεί υπό τη μορφή χιονιού τα ύδατα^.

7. ἀπὸ ἐπιτιμήσεώς σου φεύξονται, ἀπὸ φωνῆς βροντῆς σου δειλιάσουσιν.

όταν,όμως, αντηχήσει η προσταγή σου, Κύριε, τα ύδατα θα υποχωρήσουν, θα φύγουν, θα κατεβούν στις πεδιάδες, θα καταλήξουν στις θάλασσες. Η βροντερή φωνή σου τα αναγκάζει να αποχωρήσουν και να φανεί η ξηρά.

8.Ἀναβαίνουσιν ὄρη καὶ καταβαίνουσι πεδία εἰς τὸν τόπον ὃν ἐθεμελίωσας αὐτά·

Ανυψώνονται τα όρη προς τα πάνω και οι πεδιάδες φέρονται προς τα κάτω, το καθένα στους τόπους, όπου Συ τα θεμελίωσες^.

9. ὅριον ἔθου, ὃ οὐ παρελεύσονται, οὐδὲ ἐπιστρέψουσι καλύψαι τὴν γῆν.

έθεσες όριο ανάμεσα στη θάλασσα και την ξηρά, το οποίο τα ύδατα της θάλασσας δεν θα υπερβούν, ούτε θα επιστρέψουν πλέον για να κατακλύσουν τη γη.

10.Ὁ ἐξαποστέλλων πηγὰς ἐν φάραγξιν, ἀνὰ μέσον τῶν ὀρέων διελεύσονται ὕδατα·

Αυτός είναι, που έστειλε και καθόρισε τις πηγές να αναβλύζουν ανάμεσα στα φαράγγια και έτσι δια μέσου των βουνών διέρχονται τα ύδατά τους^.

11.ποτιοῦσι  πάντα τὰ θηρία τοῦ ἀγροῦ, προσδέξονται ὄν αγροιεἰς δίψαν αὐτῶν·

τα ύδατα αυτά ποτίζουν όλα τα θηρία της υπαίθρου και οι άγριοι όνοι σβήνουν την δίψα τους σ’ αυτά^.

12. ἐπ᾿ αὐτὰ τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ κατασκηνώσει, ἐκ μέσου τῶν πετρῶν δώσουσι φωνήν.

επάνω στα δένδρα, που φυτρώνουν και μεγαλώνουν κοντά στα ύδατα, τα πτηνά του ουρανού χτίζουν τις φωλιές τους και από τους γύρω βράχους σκορπίζουν το κελάδημά τους.

13. Ποτίζων ὄρη ἐκ τῶν ὑπερῴων αὐτοῦ, ἀπὸ καρποῦ τῶν ἔργων σου χορτασθήσεται ἡ γῆ.

Ο Κύριος είναι, που ποτίζει τα ξηρά βουνά με τις βροχές του ουρανού. Από τη βροχή, που είναι έργον των χειρών σου, Κύριε, θα χορταίνει πάντοτε η γη.

14.Ὁ ἐξανατέλλων χόρτον τοῖς κτήνεσι καὶ χλόην τῇ δουλείᾳ τῶν ἀνθρώπων τοῦ ἐξαγαγεῖν ἄρτον ἐκ τῆς γῆς·

Ο Κύριος είναι, που διατάσσει και αναβλαστάνει από τη γη το χορτάρι για τα φυτοφάγα ζώα και η χλόη δια τη εξυπηρέτηση των αναγκών του ανθρώπου, ώστε να βγάζει η γη και να προμηθεύεται ο άνθρωπος από αυτήν άρτο^.

15.καὶ οἶνος εὐφραίνει καρδίαν ἀνθρώπου τοῦ ἱλαρῦναι πρόσωπον ἐν ἐλαίῳ, καὶ ἄρτος καρδίαν ἀνθρώπου στηρίζει.

αλλά και τον οίνο που ευφραίνει την καρδιά του ανθρώπου. Λάδι προς τροφή, ώστε να γίνεται ιλαρό το πρόσωπο του ανθρώπου και άρτος, ο οποίος θα στηρίζει την καρδιά του.

16.Χορτασθήσονται τὰ ξύλα τοῦ πεδίου, αἱ κέδροι τοῦ Λιβάνου, ἃς ἐφύτευσας.

Θα χορτάσουν από ύδατα τα δένδρα της υπαίθρου, όπως και οι πελώριοι κέδροι του Λιβάνου, τις οποίες Συ ο ίδιος  φύτεψες.

17.Ἐκεῖ στρουθία ἐννοσσεύσουσι, τοῦ ἐρωδιοῦ ἡ οἰκία ἡγεῖται αὐτῶν.

Στα κλαδιά των δένδρων τα μικρά σπουργίτια στήνουν τις φωλιές τους, επάνω δε από αυτές προεξέχει ψηλότερα κτισμένη η φωλιά του ερωδιού(ψαροφάγου).

18.Ὄρη τὰ ὑψηλὰ ταῖς ἐλάφοις, πέτρα καταφυγὴ τοῖς λαγῳοῖς.

Τα ψηλά χλοερά βουνά όρισε ο Κύριος ως τόπο κατοικίας των ελαφιών, τα δε πετρώδη άδενδρα μέρη ως καταφύγιο των λαγών.

19.Ἐποίησε σελήνην εἰς καιρούς, ὁ ἥλιος ἔγνω τὴν δύσιν αὐτοῦ.

Ο Κύριος δημιούργησε τη σελήνη, για να προσδιορίζει τις εποχές. Ο ήλιος γνωρίζει το σημείο, στο οποίον θα δύσει.

20.Ἔθου σκότος, καὶ ἐγένετο νύξ· ἐν αὐτῇ διελεύσονται πάντα τὰ θηρία τοῦ δρυμοῦ.

 Συ, Κύριε, έθεσες το σκοτάδι και γίνεται νύκτα. Κατά το διάστημα αυτής τριγυρίζουν στα δάση και τις πεδιάδες τα άγρια θηρία και αναζητούν την τροφή τους.

21.Σκύμνοι ὠρυόμενοι τοῦ ἁρπάσαι καὶ ζητῆσαι παρὰ τῷ Θεῷ βρῶσιν αὐτοῖς.

Εξέρχονται στα δάση βρυχώμενα τα μικρά λιονταράκια, για να αρπάξουν τη λεία τους και ο βρυχηθμός τους είναι δέηση προς τον Θεό, για να τους δώσει τροφή.

22.Ἀνέτειλεν ὁ ἥλιος, καὶ συνήχθησαν καὶ εἰς τὰς μάνδρας αὐτῶν κοιτασθήσονται.

Μόλις ανατείλει ο ήλιος, τα άγρια θηρία συγκεντρώνονται στις σπηλιές τους, για να κοιμηθούν.

23.Ἐξελεύσεται ἄνθρωπος ἐπὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ καὶ ἐπὶ τὴν ἐργασίαν αὐτοῦ ἕως ἑσπέρας.

Τότε, με την ανατολή του ήλιου, εξέρχεται ο άνθρωπος στο έργο του για να ασχοληθεί με τις εργασίες του έως την εσπέρα.

24.Ὡς ἐμεγαλύνθητὰ ἔργα σου, Κύριε· πάντα ἐν σοφίᾳ ἐποίησας, ἐπληρώθη ἡ γῆ τῆς κτίσεώς σου.

Πόσο μεγαλειώδη είναι, Κύριε, τα έργα σου! Όλα τα δημιούργησες με άπειρη σοφία. Η γη είναι γεμάτη από τα πολυάριθμα κτίσματά σου, που μαρτυρούν την πανσοφία, την παντοδυναμία και την αγαθότητά σου.

25.Αὕτη ἡ θάλασσα ἡ μεγάλη καὶ εὐρύχωρος, ἐκεῖ ἑρπετά, ὧν οὐκ ἔστιν ἀριθμός, ζῷα μικρὰ μετὰ μεγάλων·

Μπρός μας απλώνεται αυτή η θάλασσα η μεγάλη και ευρύχωρη. Εκεί υπάρχουν αναρίθμητα ψάρια, μέσα σ’ αυτή ζουν και κινούνται μικρά και μεγάλα ζώα^.

26.ἐκεῖ πλοῖα διαπορεύονται, δράκων οὗτος, ὃν ἔπλασας ἐμπαίζειν αὐτῇ.

αυτή διασχίζουν σε διάφορες διευθύνσεις τα πλοία. Εκεί ζει το μέγα θαλάσσιο κήτος, που εσύ έπλασες τόσο δυνατό, ώστε να εμπαίζει τα κύματα της θάλασσας.

27.Πάντα πρὸς σὲ προσδοκῶσι, δοῦναι τὴν τροφὴν αὐτῶν εἰς εὔκαιρον.

Όλα αυτά τα ζώα του ουρανού και της γης και της θάλασσας από σε περιμένουν να τους δώσεις,στην κατάλληλη ώρα, την τροφή τους.

28.Δόντος σου αὐτοῖς συλλέξουσιν, ἀνοίξαντός σου τὴν χεῖρα, τὰ σύμπαντα πλησθήσονται χρηστότητος.

Όταν δε Συ τους δώσεις την τροφή, εκείνα θα σπεύσουν να τη συλλέξουν. Όταν μέσα στην αγαθότητά σου ανοίγεις το γενναιόδωρο χέρι σου, τα σύμπαντα γεμίζουν από τα αγαθά σου. 

29.Ἀποστρέψαντος δέ σου τὸ πρόσωπον ταραχθήσονται· ἀντανελεῖς τὸ πνεῦμα αὐτῶν, καὶ ἐκλείψουσι καὶ εἰς τὸν χοῦν αὐτῶν ἐπιστρέψουσιν.

Όταν,όμως, αποστρέψεις το πρόσωπό σου, θα καταληφτούν τα πάντα από ταραχή και τρόμο. Τους αφαιρείς τη ζωογόνο πνοή και σβήνουν από τη ζωή και επιστρέφουν στο χώμα, από το οποίο πλάσθηκαν.

30.Ἐξαποστελεῖς τὸ πνεῦμά σου, καὶ κτισθήσονται, καὶ ἀνακαινιεῖς τὸ πρόσωπον τῆς γῆς.

Αποστέλλεις,όμως, πάλιν σ’  αυτά το ζωογόνο πνεύμα σου και αναδημιουργούνται και έτσιανακαινίζεις το πρόσωπο της γης.

31.Ἤτω ἡ δόξα Κυρίου εἰς τοὺς αἰῶνας, εὐφρανθήσεται Κύριος ἐπὶ τοῖς ἔργοις αὐτοῦ·

Ας είναι, λοιπόν, η δόξα του Κυρίου αιωνία και ο Κύριος ας ευφραίνεται βλέποντας τη σκοπιμότητα και ωραιότητα των θαυμάσιων έργων του. 

32.Ὁ ἐπιβλέπων ἐπὶ τὴν γῆν καὶ ποιῶν αὐτὴν τρέμειν, ὁ ἁπτόμενος τῶν ὀρέων καὶ καπνίζονται.

Ο Κύριος είναι τόσο ισχυρός, ώστε ρίπτει ένα βλέμμα στη γη και την κάνει να τρέμει. Αγγίζει μόνο τα βουνά και εκείνα βγάζουν καπνούςκαι φωτιά.

33.ᾌσω τῷΚυρίῳ ἐν τῇ ζωῇ μου, ψαλῶ τῷ Θεῷ μου ἕως ὑπάρχω·

 Θα ψάλλω σ’ όλη μου τη ζωή προς τον Κύριο. Θα υμνολογώ τον Θεό μου, όσο υπάρχω^.

34.Ἡδυνθείη αὐτῷ ἡ διαλογή μου, ἐγὼ δὲ εὐφρανθήσομαι ἐπὶ τῷ Κυρίῳ.

Μακάρι να δοκιμάζω πάντοτε ιδιαίτερη γλυκύτητα και χαρά, διαλεγόμενος προς τον Κύριο. Και θα ευφραίνομαι δοξολογώντας αυτόν.

35.Ἐκλείποιεν ἁμαρτωλοὶ ἀπὸ τῆς γῆς καὶ ἄνομοι, ὥστε μὴ ὑπάρχειν αὐτούς.^[3] εὐλόγει, ἡ ψυχή μου, τὸν Κύριον.

Μακάρι να λείψουν εντελώς οι αμαρτωλοί από τη γη και οι άνομοι, ώστε να μη υπάρχουν πλέον, αλλά να εξαφανισθούν εξ ολοκλήρου. Δοξολόγησε συ, ω ψυχή μου, τον Κύριο.

Στάθης Ασημάκης

---

[1] Οι πατέρες και διδάσκαλοι των χριστιανών όρισαν τον 103^οψαλμό  ως εναρκτήρια προσευχή του Εσπερινού (εναρκτήριου ημερήσιου κύκλου προσευχής), δεδομένου ότι σύμφωνα με την ιδιότυπη προσμέτρηση του βιβλίου της «Γενέσεως»: «...καίἐγένετοἑσπέραςκαίἐγένετοπρωΐ - ἡμέρα...», η "ημέρα" αρχίζει «αφ’ εσπέρας»!

[2]Πιθανόν από το στίχο αυτόν(3) να εμπνεύστηκε ο ιερός υμνωδός τη φράση: «[…]ὁ ἐνὕδασιτὴνγῆνκρεμάσας[…]» του συγκλονιστικού αντίφωνου ιε΄ (Ἦχος πλ. β΄) τῆς Μεγάλης Πέμπτης: «Σήμερον κρεμᾶταιἐπί ξύλου[…]».

[3]Ο στίχος αυτός δεν πρέπει να θεωρηθεί ως μια κατάρα που ακολουθεί ένα δοξαστικό κρεσέντο, διότι έχει άλλο βαθύτερο νόημα. Σύμφωνα με τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο:«Εδώ (ο ψαλμωδός) δεν εύχεται την ανατροπή της πραγματικότητας, ούτε το να παραδοθούν σε πανωλεθρία οι άνθρωποι, αλλά η κακία και η πονηρία. Να πάψει να είναι αμαρτωλός ο αμαρτωλός και να μεταστραφεί. Να πάψει να υπάρχει άνομος, ώστε να μην είναι άνομος, αλλά να μεταβληθεί στο καλό. Τέτοιας ποιότητας είναι οι ψυχές των αγίων και φυσικά δεν προσεύχονται για τον εαυτό τους μόνον, αλλά για όλον τον κόσμο.»(ΝικοδήμουΑγιορείτου: «Ἑρμηνείαεἰς τούς ΡΝ΄ ψαλμούς». Εκδ. Ορθοδ. Κυψέλη, τ. 3^ος).