Τώρα, που o covid-19 μάς έχει κάνει … «πιστίλλια» και απαγορεύεται σε όλους μας να πάρουμε τα… «παράνταλα» για να ξεδώσουμε, ας σκεφτούμε
τρόπους διαχείρισης της κλεισούρας μας, ώστε να τηρήσουμε μέχρι τέλους και με
ευλάβεια το σωτήριο: «μένουμε σπίτι».
Θα πείτε, τέτοιες μέρες - τέτοιες ώρες, τι να κάνουμε; Ας
εφαρμόσουμε, μεταφορικά, αυτό που έκαναν παλιότερα στο χωριό μας οι πατεράδες
και οι παππούδες μας, όταν είχε κακοκαιρία το χειμώνα. Τι έκαναν; Κατέβαιναν
και συγύριζαν το κατώι τους! Το «μέσα»
και το «έξω»,με σκούπισμα, με συμμάζεμα,
με μικρομαστορέματα και μικροδιαρρυθμίσεις.
Έτσι κι εμείς σήμερα, πέρα από το τυχόν συγύρισμα του
κανονικού σπιτιού, μπορούμε να συγυρίσουμε και το «πνευματικό μας κατώι» (π.χ. βιβλιοθήκες) με διάβασμα, με κάτι πιο δημιουργικό, όσοι μπορούν, χωρίς
να καθόμαστε παθητικά μπροστά στην τηλεόραση και χάνουμε το κέφι μας,
ακούγοντας τόσα απανωτά δυσάρεστα απ’ όλο τον κόσμο.
***
Πράγματι, η ανθρωπότητα ζει πρωτόγνωρα πράγματα που δεν
τα έχει ξανά βιώσει μέχρι τώρα, και σίγουρα θα καταγραφούν στην ανθρώπινη
ιστορία με έντονη γραφή.
Είναι ο πρώτος πλανητικός πόλεμος - όχι παγκόσμιος, γιατί αυτός είναι
αποτέλεσμα διαμάχης συνασπισμών κρατών και ίσως μια παρωχημένη πλέον υπόθεση - όπου η ανθρωπότητα ενωμένη και όχι
διαιρεμένη αντιμετωπίζει, σήμερα, έναν κοινό εχθρό και μάλιστα, στην παρούσα
περίπτωση, αόρατο.
Ίσως, αυτός ο πρώτος πλανητικός πόλεμος να είναι η προτύπωση
ενός άλλου πιο βίαιου πλανητικού πολέμου,
που θα ξεσπάσει μετά από κάποιες δεκαετίες και θα οφείλεται στην κλιματική
αλλαγή, για την οποία θα ευθύνεται, όμως, ο ίδιος ο άνθρωπος, του περασμένου
και του τωρινού αιώνα, κυρίως.
Λέτε αυτός ο δεύτερος μοιραίος πόλεμος που τον βλέπουμε να
έρχεται και δεν λαμβάνουμε δραστικά μέτρα, να μας εξαφανίσει από προσώπου γης
και έτσι να … γλιτώσουμε άπαξ δια παντός από τον κίνδυνο ενός άλλου είδους πλανητικού
πολέμου που θα προέλθει, στο απώτερο μέλλον, από τους….«εξωγήϊνους»!!!... σύμφωνα με κάποιους πολύ ή λιγότερο ευφάνταστους
συνανθρώπους μας;
Σίγουρα, όμως, η παρούσα κρίση μας μαθαίνει να συναισθανόμαστε
ως πλανητικά πλέον όντα, να συνεργαζόμαστε στενότερα και αποδοτικότερα ως λαοί,
να νιώθουμε όλοι την κοινή μας μοίρα, αλληλένδετοι και αλληλοεξαρτώμενοι στενά,
ο ένας από τον άλλο, με αποτέλεσμα να λειτουργήσει η παρούσα πλανητική κρίση ως
ένα ουσιαστικό προγύμνασμα ειρήνης και συνεργασίας όλων των λαών της γης, για
το καλό της επιβίωσής μας ως είδος.
***
Και, τώρα, στο θέμα μας, που προέκυψε ως αποτέλεσμα «συγυρίσματος»
αυτών των ημερών σε… «πνευματικό κατώι».
Συγκεκριμένα, ξανάπιασα βιβλία που είχα
στην άκρη, ξαναδιάβασα θέματα που δεν είχα τελειώσει και βρέθηκα να ανακαλύπτω,
τυχαία, κρυμμένα γλωσσικά στοιχεία, των οποίων η συσχέτιση με παλιές γλωσσικές
έρευνες της αραχοβίτικης ντοπιολαλιάς θεωρώ ότι οδηγούν σε καλύτερες ερμηνευτικές
προσεγγίσεις, αναφορικά με κάποιες αραχοβίτικες λέξεις, όπως π.χ. :«πιστίλια» και «παράνταλα», που
μεταφορικά μπορούν να εκφράσουν τόσο έντονα και τόσο αραχοβίτικα την «covido ταλαιπωρία
μας»….
Ειδικότερα, στα «Τοπωνυμιογλωσσικά» της Αράχοβας:
α) Στο λήμμα: παράνταλα (τα) αναφέρονται τα εξής:
«Οι δρόμοι, τα σοκάκια. «Πήρι τα
παράνταλα» = Πήρε τους δρόμους. Πιθανόν σχετίζεται με την αρχαιοελληνική λέξη πάραντα
= εκτός της ευθείας οδού.»
Η παραπάνω εξήγηση φαίνεται λογική, αλλά όχι σίγουρη και οριστική, οπότε μια νέα καλύτερη
προσέγγιση είναι, κατά τη γνώμη μας, πάντα ευπρόσδεκτη και αναγκαία.
Θεωρούμε, λοιπόν, ότι η ερμηνεία με βάση τη λατινική λέξη
parentela, που
δείχνει τη διαδρομή της καταγωγής, δηλαδή τη διαδρομή της προέλευσης μιας
οικογένειας, αλλά και γενικά τη συγγένεια, είναι ακόμα καλύτερη.
Πράγματι, η ανεύρεση της γενεαλογικής προέλευσης μιας
οικογένειας είναι πάντα μια επίπονη τεθλασμένη διαδρομή, ειδικά, εάν πηγαίνει
πίσω σε μεγάλο βάθος παρελθοντικού χρόνου.
Θεωρώ όμως παρ’ όλα αυτά ότι στην
Αράχοβα η φράση «πήρι τα παράνταλα»,μάλλον
θα είχε από την αρχή την έννοια: «έφυγε
απ΄ το σπίτι και πήρε να επισκέπτεται τα σόγια».
Δεδομένου δε ότι ηλέξη parentela δεν είναι σε χρήση από τους Βλάχους, που χρησιμοποιούν λατινικό γλωσσικό
ιδίωμα, δείχνει ότι η αραχοβίτικη λέξη παράνταλα μπορεί να είναι κατευθείαν
ρωμαϊκό γλωσσικό κατάλοιπο στην περιοχή μας κι αυτό αποδεικνύει τη συνέχεια της
ιστορικής πορείας σ’ αυτήν εδώ τη φημισμένη γωνιά της πατρίδας μας.
Με την ευκαιρία, να αναφέρουμε ότι οι Λατίνοι ξεχώριζαν
στο εσωτερικό της parentela, τριών ειδών οικογενειακές σχέσεις: την agnatio, τηνcognatio και την adfinitas.
Αgnati ήσαν αυτοί που συνδέονταν μέσω ατόμων του
αντρικού φίλου π.χ. ο γιός του αδελφού από την πλευρά του πατέρα.
Cognati (απ’ όπου προέρχεται
και η νεοελληνική λέξη κουνιάδος,οι) ήσαν αυτοί που συνδέονταν μέσω ατόμων του γυναικείου
φίλου π.χ. ο γιός του αδελφού ή της αδελφής από την πλευρά της μητέρας.
Μόνο οι agnati είχαν το ίδιο όνομα
και τις ίδιες οικογενειακές τελετές. Και, αρχικά, μόνον οι agnati κληρονομούσαν τα
οικογενειακά περιουσιακά στοιχεία. Αργότερα, η δικαστική νομολογία συμπεριέλαβε
και τους cognati στο
κληρονομικό δικαίωμα.
Adfinitas ήσαν οι συγγενείς εξ
αγχιστείας, δηλαδή από γάμο.
β)Στο λήμμα: πιστίλλια (τα) αναφέρονται τα
εξής: «Κομμάτια. «Έκαμ’ τα σκουτιά τ’ πιστίλλια». Πιθανόν σχετίζεται με τη
λατινική λέξη pistillus, i = γουδοχέρι, που κτυπά και σπάζει σε μικρά κομμάτια (απ’
το ρήμα pinso = κόβω, κτυπώ σε
γουδί).»
Μια άλλη πιο καλή εξήγηση είναι αυτή που σχετίζεται με τη
λέξη πιτσίλια=δαντέλες. Με αυτή τη σημασία χρησιμοποιούσαν
την εν λόγω λέξη στα Βουρλά και στη Σμύρνη. Στη Ρόδο πιτσίλgιa ονομάζουν ένα είδος
δαντέλας με χάντρες μικρές και τρέμουσες, που τις βάζουν γύρω από τα μαντήλια.
Στην Κύπρο, το πιτσίλλιν κατασκευάζεται από
λευκό πάνινο ύφασμα πλάτους μέχρι ένα μέτρο, και πιτσίλλιν λέγεται ο στενός
γύρος με πτυχές που ραβόταν κάτω από τα
γυναικεία φουστάνια (Δελτία Ιστορικού Λεξικού της Νέας Ελληνικής, της Ακαδημίας Αθηνών).
Στάθης Ασημάκης
